Бу күһүн Сунтаар нэһилиэгин биллэр-көстөр салайааччыта Э.Ф. (анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын тус дааннайдарын тарҕаппат туһуттан салгыы «Сунтар» диэн позывнойунан билиһиннэриэхпит, сирэйин кистиибит) тус баҕатынан анал байыаннай дьайыыга кытта барбыта. Кини «Боотур» баҕа өттүнэн кыттааччылар этэрээттэригэр кыттыспыта. Төһө да «Сунтар» диэн позывнойдаах байыас төрөөбүт дойдутуттан ыраах сулууспалыы сырыттар, дойдутун кытта сибээһин сүтэрбэт. Биһиги хаһыаппытыгар кинини кытта СВО толоонуттан кэпсэтиибитин таһаарабыт.
– Дойдугуттан итии-истиҥ эҕэрдэ! Биир дойдулаахтарыҥ эн тускунан сураһаллара элбэх. Быыс булан биһигини кытта кэпсэппиккэр махталбытын биллэрэбит. Туох санааттан эн анал байыаннай дьайыыга кыттарга бэлэмҥин биллэрдиҥ?
– Анал байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан инники кирбиигэ сылдьар, эчэйии ылан госпитальга сытар уонна дойдуларыгар уоппускаҕа кэлбит уолаттары кытары үксүлэрин кытта ыкса сибээс тутарым. Үлэлиир кэммэр сунтаардар бөлөхтөрүгэр кыттыһаммын иккитэ Донбасска гуманитарнай көмө илдьэ тиийэ сылдьыспытым. Илэ харахпынан буола турар балаһыанньаны көрбүтүм-истибитим. Хомойуох иһин, нэһилиэкпитигэр СВО толоонугар охтубут уолаттар груз 200 буолан кэлбиттэрин көрөммүн санаам хараастара. Дойдуларын көмүскэлигэр охтубут уолаттар санааларын ситэриэхтээхпин, дойдуга бэриниилээх буолуу санаам үүйэ-хаайа тутан, оҕолорбут чөл, доруобай туруктаах уопсастыбаҕа, эйэлээх олоххо улааталларын туһугар анал байыаннай дьайыыга кыттыыны ылыахтаахпын диэн «Боотур» баҕа өттүнэн кыттааччылар этэрээттэригэр кыттыһарга санаммытым. Ону тэҥэ, салайааччы буоларым быһыытынан, дойду ыытар бэлитиикэтин, бэрэсидьиэн Владимир Путин, өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана Айсен Николаев Арҕаа дойдулар көҕүлээһиннэринэн үөскээбит фашистскай эрэсиим Украинаҕа суох буолуохтаах диэн этиилэрин өйөөбүтүм.
Биһиги эһэлэрбит, эбэлэрбит эмиэ эйэлээх күннээх халлаан иһин Кыайыыны уһансыбыттарын умнубаппыт, кинилэринэн киэн туттабыт, холобур оҥостобут. Дойдуну көмүскүү турунар биһиги ытык иэспит…
– Анал байыаннай дьайыыга Арассыыйаҕа олорор араас омук дьонун кытта бииргэ сылдьаҕыт. СВО толоонугар сахалар бэйэлэрин хайдах көрдөрдүлэр? Сахалары туох дии саныылларый?
– Саха сириттэн сылдьар уолаттары анал байыаннай дьайыыга үчүгэй эрэ өттүнэн билэллэр. «Алеша» таанка экипаж уолаттарын, ол иһигэр биһиги биир дойдулаахпыт Филипп Евсеев, Дмитрий Егоров «Сунтаар» уонна Андрей Григорьев «Тута» хорсун быһыыларын аан дойду бүтүннүүтэ билэр. Иван Иванов («Сунтар» диэн позывнойдаах) хорсун быһыытын бары өйдүүбүт. Аҥаардас Саха сириттэн 11 Арассыыйа Дьоруойа баара саха буойун уолаттарын туһунан элбэҕи этэр. Мин санаабар, анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтара бары дьиҥнээх боотурдар, патриоттар уонна дьоруойдар.
Сахалар айылҕаны кытта ыкса ситимнээх буоламмыт олус мындыр толкуйдаахпытынан биллэбит. Билиилэринэн-көрүүлэринэн, хорсуннарынан, эппиэтинэстээхтэринэн, бииргэ сулууспалыыр уолаттарыгар сыһыаннарын, командирдар уонна байыастар бары бэлиэтииллэр.
Мин Сунтаар нэһилиэгэр Арассыыйа дьоруойдарын аатынан байыаннай-патриотическай ис хоһоонноох ыччат пааркатын оҥорор баҕа санаалаахпын. Сунтаар хорсун уолаттарын аата үйэлэргэ хааларыгар, ыччат дьон дойдуларыгар бэриниилээх буола улаатарыгар маннык сирдэр улахан суолталаахтар.
– «Боотур» этэрээт байыаннай дьайыыга туох-ханнык сорудахтары толороруй?
– Саха сиригэр «Боотур» баҕа өттүнэн кыттааччылар этэрээттэрэ тэриллибитэ үһүс сылыгар барда. Этэрээппит Арассыыйа оборонатын министиэристибэтин бойобуой сорудахтарын толорор. Ханна бойобуой сорук турар даҕаны, онно ыыталлар.
Бу күннэргэ үлэбит элбээтэ уонна күүһүрдэ. Онон быыс эрэ буллахпына дойдубун кытта сибээстэһэбин.
– Анал байыаннай дьайыы толоонугар сылдьар уолаттарга биир дойдулаахтаргыт үтүө санаалара, көмөлөрө төһө биллэрий?
– Сунтаар нэһилиэгэр СВО саҕаланыаҕыттан анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр көмө-өйөбүл үлэтин саҕалаабыппыт. Сүрүннээн дьиэ-уот, хаһаайыстыбаннай боппуруостарын быһаарыыга үлэлэһэбит.
Олохтоох тэрилтэлэр, биирдиилэн урбаанньыттар СВО толоонугар сылдьар уолаттарбытыгар наадалаах тэриллэри ылан ыытарга сүрдээҕин көмөлөһөллөр. Ону тэҥэ, өрөспүүбүлүкэбит салалтата көмө-өйөбүл үлэтин киэн далааһыннаахтык ыытар. Социальнай, гуманитарнай уонна араас тиэхиньикэ, ас-таҥас СВО толоонугар быыстала суох кэлэ турар.
Сунтаарым олохтоохторо СВОҕа көмөлөрүн билигин да ыыта тураллар, холобура, «Харысхал» волонтердар түмсүүлэрэ өрбүт маскировачнай сиэккэлэрин тутан туһана сылдьабыт. Оскуола оҕолоро сүргэбитин көтөҕөр суруктарын тутан олус үөрбүппүт. Олохтоох дьаһалта уонна Сунтаардааҕы киин балыыһа инники кирбиигэ сылдьар штурмовик уолаттарга УАЗ массыынаны хапытаалынай өрөмүөннээн ыыппыттара. Маннык Кыайыы туһугар туһуламмыт көмөлөрү тутан санаабыт бөҕөргүүр, кыайыыга эрэлбит күүһүрэр.
Ытык-мааны Сунтаарым дьоно-сэргэтэ, мин эһигини куруук ахта-саныы сылдьабын. Нэһилиэк иһигэр туох үлэ-хамнас бара турарын төһө кыах баарынан билсэ турабын. Мин оннубар хаалбыт солбуйааччым Семен Николаев уонна дьаһалтам үлэһиттэрэ, туруоруллубут үлэлэлэри ситиһэ сылдьалларыттан үөрэбин. Инникигэ эрэл баар, элбэҕи тутуохпут-оҥоруохпут, үлэлиэхпит-хамсыахпыт! Бука бары этэҥҥэ буолуҥ, Кыайыы биһиэнэ буолуо!
«Сунтар» диэн позывнойдаах байыаһы кытта бииргэ сулууспатын ааһа сылдьар артиллерийскай группа хамандьыырын Айхалы кытта эмиэ кэпсэттибит:
– «Сунтар» диэн позывнойунан биллэр байыаһы кытта биһиги «Барс-2» «Боотур» баҕа өттүнэн кыттааччылар байыаннай этэрээккэ бииргэ артиллерияҕа сулууспалыы сылдьабыт. Кини артиллерийскай расчет хамандыыра буолар. Артиллерияны мээнэҕэ “Боги войны” диэн ааттаабаттар. Биһиги артиллерийскай расчеппут иннигэр туруоруллар сыал-сорудах улахан. Артиллерия үлэтиттэн инники кирбии хайдах барара тутулуктаах, ол иһин олус диэн эппиэтинэстээх. «Сунтар» диэн ааттаах байыас анал байыаннай дьайыыга бэйэтин боростуой киһи да быһыытынан, ирдэбиллээх хамандыыр да быһыытынан үчүгэй эрэ хаачыстыбаларын көрдөрдө, манна байыастар кинини олус диэн убаастыыллар, эппит тылыгар мэлдьи турар, туруоруллубут эппиэтинэстээх сорудаҕы сүүс бырыһыан толорор. Кини байыастары кытта биир тыл булара, тылын ылыннарара, кини өр сылларга эппиэтинэстээх салайар дуоһунаска үлэлээбитэ сулууспатыгар олус көмөлөһөр.
Артиллерия өстөөх точкатын чопчу табарыгар, личнай расчет алҕаһа суох биир сомоҕо буолан үлэлиэхтээх. Маныаха сөптөөх координата, наводка, корректировка, математическай расчет киирэр. «Сунтар» расчетун көрдөрүүтэ олус үчүгэй, сыыһа халты түһэрбэт.
Мира АФАНАСЬЕВА