Кэнники сылларга дойдуга тыа хаһаайыстыбатын салаатын сайыннарыыга күүстээх хамсааһын, өйөбүл оҥоһуллар. Билигин тыа сиригэр олорор хас биирдии ыал кыах баарынан бэйэ оҕуруотун аһын олордуунан дьарыктаналлар. Ол эрээри анаан хаһаайыстыба тэринэн, онтун сүрүн дьарык оҥостон, сылтан сыл үүнүүнү үрдэтэргэ үлэлэһэр ыал бу кылгас сайыннаах дойдубутугар тарбахха баттанарын кэриэтэ. Биир оннук оҕуруот аһын үүннэриини лаппа баһылаабыт, бааһына, оҕуруот үлэтин кыайа туппут ыалынан Элгээйи ытык-мааны дьонун Кимнэр дьиэ кэргэттэрин ааттыахха сөп. Кинилэр бу хаһаайыстыбаларын тоҕус сыл анараа өттүгэр “Начинающий фермер” граны ылан ИП буола тэриммиттэр. Биһиги бүгүн дьиэ кэргэн ийэтэ, эбэтэ Маргарита Сидорованы көрсөн кэпсэттибит.
— Маргарита Федоровна, бу оҕуруот аһынан дьарыктанар хаһаайыстыбаҕытын хайдах саҕалаабыккытын кэпсии түһүөҥ дуо?
— Сахабыт сиригэр кэнники сылларга сайдыы өттүгэр үтүө уларыйыылар тахсаллар. Ол сиэринэн, 2015 сыллаахха, “Начинающий фермер” граҥҥа кыттан, 1,5 мөл.солк. субсидия ылан, ИП-бытын тэриммиппит. Кэргэним Юрий Муксунович электрик идэтинэн 40 сыл үлэлээн, мин оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор тэрилтэлэригэр 20 сыл сэбиэдиссэйинэн, уопсайа 40 сыл стажтаах үлэ кэннэ, биэнсийэҕэ тахсыбыппыт уонна “тугу гынабыт” диэн санаалар киирбиттэрэ. Оҕолорбут эһэлэрэ Ким Кен Сен 1882 с. төрүөх, Кореяттан кэлэн саха дьахтарын ойох ылбыт. Сэрии саҕана оҕуруот аһын үүннэрэн үгүс дьону аччыктааһынтан быыһаабытын туһунан Күүкэй кырдьаҕастара ахтыы оҥорон кинигэҕэ таһаарбыттара баар. Ону санаан: “Тоҕо биһиги эһээбит үтүө дьыалатын олоххо киллэрэн үйэтиппэппитий” диэн буолбута. Оҕонньор 2 гаа сири матыыпканан оҥорон, үүнээйи бөҕөтүн үүннэрэн Ат Аттаабыт диэн сиргэ элбэх ыал буолан олорбуттар. Ол кэннэ Элгээйи сопхуос МТС-һы тэрийбитэ. Бу сиргэ үүнээйи үүннэрэргэ сири кэриэй оҕонньоро сөпкө көрөн оҥорбутун өйдөөн, бу сиргэ улахан хаһаайыстыба тэриллибитэ. Онон сиэттэрэн билигин биһиги ити диэки, 4 гаа сири Өрөгөй Өтөҕө диэн сиргэ ылан, хаһаайыстыба тэринэн, аҕабыт, эһэбит олорбут олоҕун салҕаан үлэлии сылдьабыт.
— Сүрүннээн тугу үүннэрэҕит?
— Хортуоппуйу, хаппыыстаны, моркуобу, сүбүөкүлэни үүннэрэбит. Онтон да атын кыра үүнээйилэри эмиэ ыһабыт. Үүнүүбүтүн Кутанаҕа, Хороҕо,Толооҥҥо ылаллар, Элгээйибит уһуйааннарын, оскуоланы хааччыйабыт. Кырдьаҕастарбытыгар дьиэлэригэр илдьэн биэрэбит. Дьиэбит таһыгар овощехранилищелаахпыт. Онон детсадтар наадыйалларынан көрөн кыһын устата онтон кэлэн ылаллар.
— Учаастаккыт сайын устата оҕо дьонунан толору буолар.
— Сүрүн сыалбыт-сорукпут — оҕолорбутун, сиэннэрбитин үлэҕэ үөрэтии, көй салгыҥҥа сырытыннаран айылҕа кэрэтигэр иитии буолар. Үүнээйибитин көрөрбүтүгэр, саас арассаадаларбытын олордорго оҕолорбут, сиэннэрбит көмөлөһөллөр. Сиэннэр куораттан сайылыы кэлэн сыыс оттоһоллор, көмүү үлэтигэр көмөлөһөллөр. Ону таһынан кролик, куурусса, сибиинньэ иитэбит. Ону бодьуустаһыы кинилэр үлэлэрэ. Онон сайынын бэйэтэ туспа оҕо лааҕырын курдук буолар. Күһүн сиэннэрбит бииргэ үөрэнэр оҕолоро кэлэн хортуоппуй хомуйсааччылар.
— Маргарита Федоровна, быйыл үүнүү хайдах буолар чинчилээҕий?
— Сыл аайы үүнүү араастаах буолар. Аһара баран ардаатаҕына эмиэ куһаҕаннаах, курааннаатаҕына эмиэ хаппыыстаҕар эҥин үөн-көйүүр элбиирэ… Ону барытын кэтээн көрөн, кэмигэр сөбүгэр уу ыстаран эҥин биэрэбит. Кэлин субсидиянан японскай уу хачайдыыр насос ылбыппыт, өрүстэн цистернаҕа хачайдыыбыт, олус күүстээх.
Быйыл тоҕо эрэ моркуоппут мөлтөһүөр. Сааспыт наһаа тымныы этэ, ол дьайыыта буолуон сөп эбэтэр сиэмэтэ куһаҕан түбэспитэ дуу. Инники сылларга моркуобу 70 куулу эҥин ылар этибит.Ол эрээри быйыл даҕаны сэлиэнньэбитин, оҕо уһуйааннарын хааччыйар үүнүү баар.
— Хаһаайыстыбаҕыт түбүгүттэн ордон уопсастыбаннай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттаҕыт. Ол курдук хаһаайыстыбаҕытыгар үөлээннээхтэргитин да, аҕам саастаахтары да ыҥыран ыалдьыттатаҕыт.
— Уопсастыбаннай үлэнэн, спордунан утумнаахтык дьарыктанабыт. Ол курдук, араас күрэхтэри ыытабыт, аҕам саастаах дьоммутун таһааран сынньатабыт. Араас утахтары оҥорон утахтарын ханнарабыт, араас туһалаах сүбэлэри биэрэбит. Хайаан да үүнээйибититтэн илии тутуурдаах ыытабыт. Айылҕаны көрөн сэргээн, олус астынан киирэллэр.
— Маргарита Федоровна, түмүккэр тугу этиэҥ этэй?
— Биэнсийэҕэ тахсан баран хаһаайыстыба тэринэр доруобуйаҕа улахан туһалаах эбит дии саныыбыт. Саастаах дьон үлэни өрө тутан, илиини-атаҕы хамсата сылдьара үйэ уһууругар туһалааҕа биллэр буоллаҕа. Уонна сиэннэрбит үлэ диэни билэ, ас-үөл хантан кэлэрин көрө сылдьаллара инники олохторугар да туһалыа турдаҕа.
Марфа ИВАНОВА.