Төрөөбүт төрүт тыл, сурук-бичик күнүгэр СӨ Үп миниистирин эбээһинэһин толорооччу Иван Алексеев салайааччылаах бөлөх үлэни Тэҥкэ нэһилиэгиттэн саҕалаата. Олохтоохтор сахалыы сайбаччы таҥнан-симэнэн оробуочай бөлөх ыалдьыттарын уохтаах кымыһынан, саҥыйахтаах алаадьынан көрүстүлэр. Тэҥкэ нэһилиэгэр сыл устата ыытыллыбыт үлэни сэргээн, сэҥээрэн иһиттилэр. Олохтоохтор дьон-сэргэ түөкүттэр угаайыларыгар киирэн, аҥардас ааспыт сылга үгүөрү харчыны албыннаттарбыттарын дьиксинэ уонна харааста иһиттилэр. Иван Алексеев маннык балаһыанньаҕа киирэн биэрбэттэригэр, болҕомтолоох уонна сэрэхтээх буолалларыгар эттэ. Нэһилиэк ытык кырдьаҕаһа Григорий Иванович анал байыаннай дьайыыга сураҕа суох сүппүт уолаттары көрдүүргэ туох үлэ барарын туоһуласта. Демографияны эмиэ хаарыйда. Саха сиригэр кэлии дьонтон ураты саха ахсаана төһөтүн чопчулаһар. Маны сэргэ ытык кырдьаҕас Сунтаар улууһугар бырабыыталыстыбаттан куратор баара наадатын эттэ. Маныаха Иван Алексеев былырыыҥҥы сылтан Сунтаар улууһун кураторынан анаммытын үөрэ иһиттэ. Отчуокка Ил Түмэн дьокутаата Афанасий Постников кыттыыны ылла. Норуот талан ылбыт дьокутааттара бырабыыталыстыба отчуотугар тэҥҥэ сылдьан, дьон-сэргэ кыһалҕаларыгар, туруорар боппуруостарын хонтуруоллаһарга үлэлииллэрин эттэ. Тэҥкэ дьоно мунньахха олус көхтөөх кыттыыны ыллылар. Сүрүннээн нэһилиэккэ хочуолунай тутуутун, анал байыаннай дьайыы тула элбэх ыйытыыны, тыа хаһаайыстыбатыгар, доруобуйа харыстабылыгар о.д.а. курдук боппуруостарга мунаарар ыйытыыларын биэрдилэр. Ситэриилээх былаас ыытар үлэтин биһириибит диэн тарҕастылар.
Бордоҥ нэһилиэгэр баһылык Константин Уаров маҥнай утаа социальнай эбийиэктэри, саҥа тутуллуохтаах култуура дьиэтин сыбаайатын көрдөрдө. Нэһилиэккэ математика учууталынан үлэлээбит, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор Альбина Николаева: өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн оскуола тутуутун үлэтэ төһө былааннаахтык ыытылларый? 20 сыл устата өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн хас оскуола тутулунна? Итиниэхэ нэһилиэккэ саҥа оскуола тутуута чопчу хас сылга турарый?, — диэн ыйытар. Култуура киинин дириэктэрэ Мария Спиридонова нэһилиэк дьокутаата да буоларын быһыытынан туруорсар боппуруоһа нэһилиэнньэни долгутар сүрүн кыһалҕаларга тохтоон ааста. Ол курдук, 2012 сылтан култуура киинин туруорсубуттара. Күн бүгүҥҥэ дылы ити тутуу сыбаайата эрэ түһэн турар, силигин хаһан ситиэй диэн туруорсар. Өр сыллаах тутууну тоҕо «незавершенное строительство» диэҥҥэ киллэрбэттэрий? Ону таһынан култуура киинигэр ыытыллар араас хабааннаах тэрээһин тэрийэргэ үп наадатын, көрүллэр бүддьүөт тиийбэтин этинэр. Оскуола оҕолоругар итии ас харчыта хайдах тыырылларын, кэмигэр кэлэрин туоһуласта. Бордоҥ нэһилиэгэр цифровой харчы, хат дьахтар куоракка баран төрүүрүгэр кэккэ кыһалҕалааҕын эттилэр, оттуур ходуһаҕа, мелиорация, Сунтаар-Илимниир-Бордоҥ-Тэҥкэ суолугар хаһан капитальнай өрүмүөн үлэтэ барыан о.д.а. мунаарар боппуруостары көтөхтүлэр. Ситэриилээх былаас сыллааҕы үлэтин биһирииллэрин эттилр.
Иван Алексеев салайааччылаах бөлөх 3 күннээх үлэтин Илимниир нэһилиэгинэн түмүктээтэ. Өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх былааһын 2024 сыллааҕы үлэтин отчуотун, итиэннэ инники ыытыллыахтаах соруктары нэһилиэк олохтоохторо бары да болҕойон олорон иһиттилэр. Сыыппара чахчылара көрдөрөрүнэн, былырыын Сунтаар улууһугар барыта 172 араас хабааннаах боппуруос киирбититтэн 39-һа туолан турар, 67 боппуруос өссө да көрүллэ, быһаарылла турар. Оттон, киирбит 66 боппуруос хомуйуох иһин туолбата. Илимниир олохтооторо уот, уматык, сөмөлүөт билиэтигэр о.д.а. сыана үрдүү турар диэн дьиксинэллэр. Манна кыра хамнастаах дьон, тиийинэн олоруу алын кээмэйигэр эрэ эппиэттиир биэнсийэлээх кырдьаҕастар харчылара тиийбэтин этэллэр. Илимниир олохтоохторо ситэриилээх былаас сыллааҕы үлэтин биһирииллэрин эттилэр.
Елизавета ТИТОВА