Мунньахха сүрүннээн, быйыл сайыҥҥы кэмҥэ үлэлэр тустарынан кэпсэтии барда.
Мунньах саҕаланыытыгар Анатолий Васильевич Түбэй нэһилиэгин баһылыга Павел Павлов атын үлэҕэ көһөрүнэн, бу күһүн түбэйдэр баһылыктарын талыахтарын туһунан иһитиннэрдэ. Санатан эттэххэ, Павел Степанович А.О.Иванов аатынан Олимпийскай эрэллэри бэлэмниир өрөспүүбүлүкэтээҕи оскуола дириэктэринэн ананан үлэлээн эрэр.
«Биир ньыгыл Арассыыйа» политическай партия Сунтаардааҕы олохтоох салаатын иһинэн быыбар иннинээҕи барыллаан куоластааһына партия чилиэннэрин ортотугар бу ый 14 күнүгэр ыытыллыаҕа. Манна баһыйар куолаһы ылбыт хандьыдаат күһүҥҥү быыбарга партия аатыттан киирсиэҕэ. Билигин Түбэй нэһилиэгин баһылыгын эбээһинэһин Эдуард Лукавин толорон үлэлии олорор.
Таһаарыылаахтык үлэлээбит баһылыкка Павел Павловка кэллиэгэлэрэ — баһылыктар саҥа үлэтигэр ситиһиилэри баҕардылар.
Мунньахха бастакы көрүллэр боппуруоһунан тыа хаһаайыстыбатын тула буолла. Быйылгы кыстыгы хайдах туораабыппытын, билигин сүрүн сорукпут – ыһыы, от үлэт , ону сэргэ оттуур мэччирэҥ сирдэри ууттан босхолуурга туох-ханнык дьаһаллар ылыллыахтарын туһунан улуустааҕы тыа хаһаайыстыбыта начальнига Владимир Анисимов иһитиннэрдэ. Кини быйылгы ыһыыбыт хойутаан эрэрин туһунан этэр. Ол биир сүрүн биричиинэтэ – сир дойду ууга сытарынан. Билиҥҥи туругунан 765 гектар сиргэ бурдук (зерновой) ыһыллыахтааҕыттан 200-тэн тахса гааҕа ыһыллыбыт. Оттон кормовой култуура былаан быһыытынан 1836 га сиргэ ыһыллыахтааҕыттан ааспыт нэдиэлэ түмүгүнэн 250 га сиргэ ыспыттар. Оттон хортуоппуй быйылгы былааныттан 69 бырыһыана олордуллубут. Эбии хотруоппуй сиэмэтэ Элгээйигэ кэлбит, 2 т хортуоска эбии олордорго тыа хаһаайыстыбата Куокуну агрооскуолатын кытары кэпсэтэн олорор. Оҕуруот аһа 86,1 бырыһыана олордуллубут. Ыһыы үлэтэ бу күннэри баттаһа салгыы ыытыллар. Түргэнник ситэр салааны сайыннарыы чэрчитинэн улууска 2 тыһыынчаттан тахса куурусса кэлэн, чэпчэки сыанаҕа атыыламмытын нэһилиэнньэ хото ылбыт. Ону таһынан Алексей Сидоров салайааччылаах Тойбохойдооҕу уотурба оҥорор собуоттан чэпчэки сыанаҕа куурусса сиир уотурбатын нэһилиэктэр атыылаһан ылан эрэллэр. Сүөһү төбөтүгэр бэриллэр харчыга нэһилиэнньэ ортотугар өйдөспөт, ситэри бырааһырыллыбатах боппуруос баар. Төбө хрчытын ылааччылар сүөһүлэрин эбэһээт сылы туоратыахтаахтар. Харчытын ылан баран, ынахтарын туттан кэбиһэр түгэннэрэ тахсар. Оттон сылы туораппатах буоллуҥ да, судаарыстыба биэрбит харчытын аналынан туттубатах курдук буолан тахсаҕын, маннык балаһыанньаҕа ааспыт сылга 10 бырыһыанын төлүүр буоллаххына, аны быйыл уларыйан 100 бырыһыан төттөрү биэрэр буолаҕын. Онон сорох дьон харчытын төннөрбөтөҕүн суотугар быйылгы бэриллэр харчы хойутааһына тахсыбыт. Маны баһылыктар олохтоохторго, чуолаан ынах төбөтүгэр харчы ылааччыларга өссө төгүл үчүгэйдик быһааран биэрэллэригэр тыа хаһаайыстыбатын начальнига санатта.
Сайыҥҥы кэмҥэ баһаартан ураты сэрэхтээх буолуу ирдэнэр. Бу туһунан баһаарынай сулууспа анал үлэһиттэрэ баһылыктарга өссө төгүл санатан эттилэр. Нэһилиэк иһигэр бөҕү-сыыһыы мунньуу сатаммат, барытын хомуйан кэбиһиллиэх. Ойуурга кутааланар, тэлгэһэ иһигэр бөҕү уматыы кытаанахтык бобуллар. Нэһилиэнньэни кытары үлэни күүскэ ыытыахха наадата этилиннэ. Бу күннэргэ тэрилтэлэргэ, нэһилиэктэргэр баһаартан сэрэхтээх буолууга араас хабааннаах бэрэбиэркэлэр барыахтаахтар эбит. Баһылыктар командировкаҕа, уоппускаҕа барар түгэҥҥитигэр бэйэҕит оннугутугар хаалар үлэһиккэ инструктаж биэрэн, олохтоохтору кытары үлэни тохтоппотторун курдук дьаһайан, сорудахтаан бараргыт наада диэн баһылык Анатолий Григорьев өссө төгүл тоһоҕолоон эттэ.
Үрүҥ тунах ыһыахтарбыт нэһилиэктэринэн ыытылла тураллар. Аны аҕыйах күнүнэн улууспут ыһыаҕа ыһыллыаҕа. Манна бэлэмнэнии хаамыытын Сунтаар улууһун култууратын уонна айылгытын управлениетын начальнига Саргылаана Омукова иһитиннэрдэ. Быйылгы ыһыахпыт эһиилги үбүлүөйдээх ыһыахха бэлэмнээнии курдук буоларын эттэ. Онон нэһилиэктэр ох курдук оҥостон киирэн, ыһыах бары тэрээһинигэр көхтөөхтүк кытталларыгар ыҥырда. Эһиилги ыһыахпытыгар бары 100 бырыһыан сахалыы таҥастаах буоларбытын ситиһиэхтээхпит диэн Саргылаана Дмитриевна мэлдьи этэр. Онон доҕоттоор, чахчы «сунтаардар ыһыахтарыгар сырыттым» диэн норуот астынан тарҕаһарын курдук тэрийэн ыытарга бары кыттыһыахпытын наада.
Баһылыктар сүбэ-мунньахтарыгар мантан да атын олох-дьаһах тупсарыгар араас боппуруостарга сүбэлэстилэр, санааларын этиннилэр.
Яина ВЛАСЬЕВА