Сунтаардааҕы С.А.Сибиэрэп-Кыыл Уолун аатынан холбоһуктаах түмэл үлэтэ дьон-сэргэ болҕомтотун тардар. 2022 с. бэйэтэ дьиэлэнэн-уоттанан, ис көрүҥэ түмэлгэ эппиэттэһэр гына тупсарыллан араас экскурсия тиһиктээхтик ыытыллар, быыстапкалары дьон-сэргэ кэрэхсиир, билиини-көрүүнү хаҥатар, эдэр ыччаты кэрэҕэ сирдиир үлэлэрэ сэргэхсийиини таһаарар. Ханнык баҕарар түмэлгэ хараллан турар сэдэх экспонаттары мындыр толкуйдаах, ырааҕы өтө көрөр дьон бэлэх ууммут маллара буолаллар. Бу кэлэр кэнчээри ыччаппытыгар өйдөбүнньүк бэлэх буоллун, өбүгэбит сиэрэ-туома, тутта сылдьыбыт тэриллэрэ сүппэтиннэр, түмэлгэ кичэллээхтик хараллан, кэрэтик ууруллан элбэх киһи сэҥээриитин ыллын диэн толкуйдаах бэриллибиттэрэ биллэр.
Ол курдук, биһиги түмэлбитигэр 2019 с. “Түмэл Бочуоттаах бэлэхтээччитэ” диэн кинигэ оҥоһуллан, анал ааттаах бэлиэ суругунан эҕэрдэ туттарыллар буолбута. Бастакы нүөмэринэн биһиги ытыктыыр киһибит Эдлин Васильевич Иванов (1949-2022) суруллубута. Кинини билбэт Сунтаар нэһилиэгэр суоҕа буолуо, нэһилиэк олоҕун-дьаһаҕын, дьонун-сэргэтин хаартыскаҕа хатаабыт сүдү өҥөлөөх буолар. Биһиги түмэлбитин кытары кини өлүөр диэри ситимин быспатаҕа. Билигин кини түһэрбит элбэх хаартыската, ийэтэ тутта сылдьыбыт иистэнэр массыыната, сундууга уо.д.а. түмэлгэ хараллан тураллар. Ону таһынан кэргэнэ Изабелла Дмитриевна биэрбит негативтара, хаартыскалара сүдү бэлэх буолан үйэтитиигэ киирдилэр.
Эдлин Васильевич аармыйаттан кэлэн баран, 1970 с. эргэ негатив булан, бэйэтэ айан оҥостубут фотоувеличителигэр таһааран хаартыскаҕа түһэриинэн дьарыктанан барбыта. Араас тэрээһиннэргэ бэйэтэ баҕаран туран түһэрэрин сөбүлүүрэ. Саҥа тутуулары, күрэхтэһэ сылдьар дьону, үҥкүүлүү сылдьар оҕолору табатык түһэртээбитэ киһини кэрэхсэтэр. Кэнники оцифровканан дьарыктанан испитэ. Суорун Омоллоон Сунтаарга кэлэ сылдьыытын Шадринов В.Н. хаартыскаҕа түһэрбит эргэ негативыттан хаартыскалары бэчээттээн биэрэн түмэлбитигэр көмөлөспүтэ. Кини хаартыскалара аатын ааттата туруохтара диэн эрэнэбит.
Түгэнинэн туһанан, норуот историятын, сиэрин-туомун, култууратын, нэһилиэстибэтин өйдөбүнньүктэрин харыстааһыныгар дьарыктанар, кыһаллар түмэл үлэһиттэрин, кыраайы үөрэтээччилэри барыларын эҕэрдэлиибин! Үлэбит үрдүк таһаарыылаах буоллун диэн баҕарабын. Улуус олохтоохторун түмэлбитигэр кэлэн күндү ыалдьыт буолуҥ, “Түмэлгэ экспонат бэлэхтээ” диэн аахсыйабытыгар кыттыҥ диэн ыҥырабын.
Эмма ВАСИЛЬЕВА,
С.А.Сибиэрэп-Кыыл Уола
холбоһуктаах түмэлин сүрүн харайааччыта.