Үгэс буолбут сахабыт тылын дэкээдэтэ бүтүүтэ Элгээйи оскуолатыгар үрдүкү категориялаах төрөөбүт тыл, литература уопуттаах учуутала Людмила Павлова 9-с кылаас үөрэнээччилэрэ түмүккэ туттарар экзаменнарыгар сахабыт тылын талан ылан, ситиһиилээхтик туттаралларыгар ыытар тиһиликтээх үлэтин уонна нэһилиэккэ, култуура эйгэтигэр төрөөбүт тылы сайыннарыыга бииргэ үлэлэһиини тэрийсии опытыттан автордыы сэминээригэр улуус оскуолаларын саха тылын, литературатын учууталларыгар билиһиннэрдэ.
Сэминээр саҕаланыытыгар оскуола дириэктэрэ Софья Игнатьева Элгээйи нэһилиэгэр сахалыы сиэрдээх буолууга, бэйэ култууратын, олоҕун-дьаһаҕын билиигэ дьулуһуу олохсуйбут үтүө үгэстэрэ баалларын, оскуола кэлэктиибэ бүттүүн тылбыт сайдыытыгар улахан болҕомтону уурарын туһунан ахтан ааста. Ол курдук кини үөрэҕин бүтэрэн, саҥа үлэлии кэлбит кэмигэр сахалыы тыыны тута сылдьар опыттаах педагогтар эдэр учууталларга төрүт тылларын, култуураларын билиилэригэр тургутууну ыыталларын туһунан иһирэхтик ахтан ааста. Дириэктэр Людмила Николаевна үөрэнээччилэрэ сүрүн уопсай үөрэхтээһин программатын үөрэтии түмүгүнэн (9-с кыл.) сахабыт тылын талан ылан, өрөспүүбүлүкэтээҕи экзамены туттарыылара кэлиҥҥи кэмҥэ элбээбитин бэлиэтээтэ.
Салгыы үөрэх салалтатын специалиһа Татьяна Жиркова билиҥҥи кэмҥэ төрөөбүт тылбыт, эйгэбит, атын тылынан солбуллан, сүтэр кутталын суох гыныыга туһаайыллыбыт анал улуус таһымнаах Программанан үлэни салгыы сайыннарарга учууталлар төрөппүттэри, култуура үлэһиттэрин кытта биир тыыннанан үлэлиири көҕүлээһиҥҥэ оруоллара үрдүөхтээҕин, үгүс хайысхаларынан оскуолаларга хамсааһын тиһигин быспакка барарын бэлиэтээтэ. Кэлиҥҥи кэмҥэ оскуоланы бүтэрэллэригэр оҕолорбут төрөөбүт тылга экзамен туттаран, онно бэриллэр эбии баалы туһанан, сөбүлүүр үөрэхтэригэр киирэр холобурдара баарын санатта. Оскуола иннинээҕи сааска, алын кылаастарга төрөөбүт тыл эйгэтин киэҥник тэнитии, бииргэ үлэлээһин суолтата үрдүк, ол курдук, холобура, В.Г.Павлов аатынан Сунтаар алын кылаастаах оскуолатын 35 сыллаах юбилейын бэлиэтиир тэрээһиҥҥэ сахалыы тыын көстүүтэ баара үөрдэрин туһунан эттэ. Оттон П.Х.Староватов аатынан Элгээйи оскуолата К.В.Павлов салалтатынан өрөспүүбүлүкэҕэ аан маҥнайгынан сахалыы автордыы оскуоланы төрүттээн, төрүт тыллаах оскуолалар сайдыыларын концепцията олоххо киириитигэр олук буолбутун, ол сүүрээннэри умнубакка, тылбытын тилиннэрэр, аныгы кэм уратыларын өйдөөн туран, саҥалыы сайыннарар тоҕоостооҕун тоһоҕолоото.
Сэминээр автора Людмила Николаевна кэлбит учууталлары бу этиллибит хайысхаларынан үлэтин опытын, экзамеҥҥа бэлэмнэнэргэ оҕолорго көмө босуобуйа бэчээттэтэн таһаарбытын сиһилии билиһиннэрдэ, ыалдьыттар санааларын истии, ырытааһын тэрийилиннэ. Кэлбит кэллиэгэлэрэ оҕолор 9-с кылааһы бүтэрэллэригэр тугу ыарырҕаталларын, туох күчүмэҕэйдэр баалларын, хайдах үлэлииллэрин туһунан санааларын үллэһиннилэр уонна Людмила Николаевна тиһиликтээх үлэтин биһирииллэрин бэлиэтээтилэр, кини бэлэмнээн тарҕаппыт босуобуйатын ылан, махтаннылар.
Сэминээр иккис чааһыгар учуутал, оскуола кэллэктиибэ, култуура тэрилтэлэрэ нэһилиэнньэни хабан туран, бүттүүн биир сомоҕо буолан, оҕолору поэзия, литература, духуобунас эйгэтигэр киллэрэн, төрөөбүт тыл, норуот тылынан уус уран айымньыларын билиигэ, толорууга, айымньылаах үлэҕэ көҕүлээһиҥҥэ өрө көтөҕүллүүлээх үлэ өрүү бара турарын билиһиннэрии буолла.
Биир дойдулаах суруйааччыбыт Уйбаан Нуолур аатынан тупсаҕай көрүҥнээх модельнай бибилэтиэкэ хаһаайката Татьяна Семенова учууталларга ис сүрэхтэн тахсар иэйиилээх алгыс тылларын анаата, үлэл билиһиннэрдэ, режиссер Эльвира Николаева оскуоланы, саха тылын учууталын уонна нэһилиэнньэни кытары айымньылаахтык бииргэ үлэлээн, элбэх бырайыактары олоххо киллэрэллэрин туһунан кэпсээтилэр. Маны таһынан култуура дьиэтин сценатыгар перемена кэмигэр Людмила Николаевна үөрэтэр кылааһын уолаттара уонна аҕалар оруолларыгар оскуола үлэһиттэрэ С.А.Зверев «Сэриигэ атаарыы» диэн хоһоонун уус-ураннык ааҕыыга репетициялаабыттара бэркэ биһирэннэ.
Эльвира Самуиловна кэпсээбит биир ураты уонна долгутуулаах үлэ хайысхатын бары олус сэргээтибит. Бу нэһилиэк дьоһуннаах, талааннаах, үлэһит дьоннорун туһунан анал бырайыак оҥоһуллан, хас биирдиилэрин туһунан култуура Дьиэтин сценатыгар олохтоохтор, оскуола үлэһиттэрин күүстэринэн спектакль туруоруута буолар. Ол курдук Элгээйи оскуолатыгар биир кэмҥэ үлэлии сылдьыбыт Арбита поэт, оскуолаҕа аата иҥэриллибит П.Х.Староватов уо.д.а. тустарынан бэртээхэй спектакллар дьон биһирэбилин ылбыттара. Маны таһынан талааннаах дириэктэр, учуутал Е.М. Николаев, төрөөбүтэ 125 сыла бэлиэтэнэр С.А.Зверев-Кыыл Уола, өр сылларга айылҕа музейыгар үтүө суобастаахтык үлэлээбит, билигин 95 сааһын туолбут М.К.Иванова уо.д.а. тустарынан бырайыактар олоххо киирэргэ толкуйдана, буһарылла сылдьаллар.
Юбилейдаах ытык-мааны киһибит С.А.Зверев түмэлигэр сылдьан, педагогтар элбэх арыйыылары оҥордулар, оҕолордуун салгыы үлэлииргэ араас саҥа санааларга кэллилэр.
Сэминээр түмүгүнэн ыытыллыбыт санаа үллэстиитин төгүрүк остуолугар бары туһалаах көрсүһүүлэр буолбуттарын бэлиэтээтилэр, ийэ тылбыт кэскилин туһугар үлэлэрин опытыттан кылгастык билиһиннэрдилэр. Мария Данилова- Күн Мичээрэ (Түбэй оскуолата) оҕолорго анаан, тупсаҕай ойуулаах-мандардаах, бэйэтэ үбүлээн бэчээттэппит «Сылгы кистээбит» диэн олоҥхотун, оҕо кинигэтэ хайдах буолуохтааҕын билиһиннэрдэ уонна бу үлэтин Людмила Николаевнаҕа бэлэх уунна.
Бу курдук төрүт тылбытын симэлиппэккэ, норуоппут кэскилин түстүүргэ бары күүспүтүн түмүөххэ, үүнүөххэ-сайдыахха. Людмила Николаевнанаҕа, сааскы кэрэ аҥаардарга анаммыт бырааһынньыгынан эҕэрдэлээн туран, дьолу-соргуну, өссө үрдүк ситиһиилэри баҕарабыт!
Татьяна ЖИРКОВА, үөрэх салалтатын методиһа