Тохсунньу аам-даам тумана сири сиксигилээн турар кэмигэр, Валя отчуотун оҥоро олордоҕуна Серафим Павлович аныгы нэдиэлэттэн улуус биир кыра нэһилиэгэр баһылык дуоһунаһыгар үлэлии барарын туһунан дьаһал кэлбитин эттэ. Валя соһуччу сонунтан эмиэ да үөрэр, эмиэ да долгуйар.
Бу нэһилиэккэ Валя урут сылдьа илигэ. Баһылыктаабыта сылтан орто, олохтоохтор олус диэн «ийэ-баһылыктарын» сөбүлүүллэр. Киэһэ хойукка диэри Валентина Викторовна кыракый дьаһалтатын хонтуоратыгар үлэлиир. Кыһын буолан күнүскү чэй кэнниттэн өр буолбакка, харанҥарбытынан барар. Валя кабинетыгар соҕотоҕун хаалар түгэнигэр туран, түннүккэ кэлэн, олохтоох ыччаттар ааһан иһэллэрин одуулаһар. Туох да кыһалҕата суох сиэттиспит уоллаах кыыһы көрө-көрө Валя сүрэҕэ өрүтэ мөхсүтэлиир. Кини билигин сааһа отут аҕыһа. Ол тухары кинини билбэт дьон «ыстаарай дева» диэн ааттыыллар. Оттон кини олоҕун бу дьон билбэттэр эбээт! Ким да билбэт!
Валя дьиэтигэр соҕотох кыыс, икки убайдаах. 17-лээҕэр Марик диэн табаарыс уоллааҕа. Кинилэр доҕордоспуттара төрдүс сыла этэ. Биирдэ Валя убайдара кинилэр иккиэн кэлэн иһэллэрин көрөн, Васек (кыыс убайа) кинилэргэ ута-ры тиийэн, Маригы уолуктаан, хаста даҕаны охсубута. Валя убайын тохтото сатаабытыгар, Васек балтын киэр анньан баран, Маригы ыҥыран туспа кэпсэппитэ. Онтон балтын кытта кэпсэтиннэрбэккэ эрэ: «Дьиэлээ!» — диэн күргүйдээбитэ. Кыыс тапталлаах доҕорун батыһаары гыммытын убайа илиититтэн соһон, тиэргэҥҥэ киллэрбитэ. Валя убайа тоҕо итинник быһыыламмытын ыйыталаһа сатаабыта, онуоха Васек Марик атын кыыстааҕын, ол кыыһа ыарахан буолбутун эппитигэр, кыыс итэҕэйбэккэ дьиэтигэр сүүрэн хаалбыта.
Киэһэ кыыс убайдара: «Аны Марикка балтараа миэтэрэ чугаһыан да эйигин кэһэтиэхпит, кинини хайдах гынар- бытын бэйэҥ билэҕин», диэбиттэрэ. Кыыс тугу даҕаны саҥарбакка, оронугар сытан умса туттан, түүнү быһа ытаа- быта. Сарсыныгар Валя үлэтигэр баран иһэн, утары доҕорун көрсүбүтэ. Иккиэн тэйиччи туран эрэ өр да өр саҥата суох турбуттара. Онтон Валя Мариктан: «Кырдык дуо?» диэн ыйытта. Уол ол ыарахан буолбут кыыһы кытта биирдэ эрэ, ону дабаны кытаанах «ahaаһын» кэнниттэн урут сылдьыбытын эппитэ. Хайдах ыарахан буолуон сөбүн сатаан санаабат. Ол кыыс билигин Марикка күн аайы кэлэн «сыстаҥныыр», дьоно кыыс ыарахан буолбутун билэн баран, күүстэринэн уолу кытта бу күһүн сыбаайба тэрийээри сылдьаллар. Марик табаарыстарын кытта үлтү аргылаан Валяны ыҥыттарда. Кыыс бүтэһигин көрсүһэбит диэн таҕыста. Уол тугу да саҥарбакка Валяны ыга кууһан ылан саҥата суох сыһыы кытыытыгар турдулар. «Мин кинини таптаабаппын ээ, хайдах олоруохпутуй уонна эйигинэ суох мин олоҕум олох буолбат, кинини кэргэн ыллахпына сүгүн олоруохпут суоҕа..» — диэн уйадыйан эттэ. Валя сүрэҕэ хайдах эрэ ити халлааҥҥа баар сүүһүнэн сулустар курдук хайыта барарга дылы буолла. Ити кинилэр бүтэһик көрсүһүүлэрэ этэ.
Валя Мариктаах сыбаайбаларын күнүгэр куоракка үөрэнэ көппүтэ. Ким билиэй, онно икки таптаһар сүрэх бэйэ-бэйэлэрин суохтаһалларын?
Ити кэмтэн ыла алта сыл ааста. Валя ол тухары ыал буолбута эрээри, табыллыбатаҕа… Төрөөбүт дойдутугар сылдьа илигэ, бу саҥа бүгүн тиийэн кэллэ. Өр көрсүбэтэх дьонун, доҕотторун кытта ирэ-хоро кэпсэттэ. Ол быыһыгар ким эрэ били Маригы санатта, били киниттэн ыарахан буолан сыбаайбалаабыт кыыс отой даҕаны аттынааҕы Байбалтан ыарахан буолбутун Марикка кэлин эппит. Ама даҕаны таптаабытын иһин, итинник сымыйалаабытай диэн дьон бары сэмэлии саныыр. Марик онтон сылтаан ойоҕун дуомун үлтү кырбаан, арахсыбыт. Билигин хайа дойдуга сылдьара биллибэт үһү. Валя Марик дьонугар киирэн ыйыталаспыта, бүтэһигин хоту улуустан суруйбут үһү уонна тугу да биллэрэ илик.
Хас да сыл бэйэ-бэйэлэрин көрдүү сатаабыттара даҕаны, тоҕо эрэ табыллыбат этэ.
Таһырдьа хараҥаран, Валентина Викторовна нэһилиэгин ыалларын дьиэлэрин түннүгэ биир-биир уоттанан барды- лар. Уруккутун ахта-санаан, үлэлии олорбут остуолугар кумааҕыларын бэрийдэ.
Сарсын улуус киинигэр мунньахха киириэхтээх, тоҕо эрэ бүгүн кыайан утуйар уута кэлбэт.
Мунньахха баһылык, салайааччы бөҕө. Валя докумуоннарын көрө олорбут кириэһилэтигэр биир наадалаах лииһин хаалларбыт эбит. Ыксаан онно сүүрдэ. Хата баар эбит. Валя паапкатыгар били кумааҕытын уга-уга уһун, синньигэс көрудүөрүнэн хааман иһэн эмискэ биир киһиэхэ кэтиллэ биэрдэ. Арай доҕоор, бу хас да сыл ааспытын иһин, кини бу харахтары хайдах умнуоҕай! Бу кини, Марига. Били уруккуларын курдук эмиэ өр көрсөн турдулар. Ол кэминээҕи таптал сылааһа хайдах эрэ бу илгийэн кэллэ… Дьэ өйдөнөн, бэйэ-бэйэлэрин кытары өр да өр кэпсэттилэр. Икки сүтэрсибит сүрэх көрсүһүүлэрэ туохха тэнгнэһиэй!!! Мунньах эрэ, туох эрэ…
Валя баһылыгын үлэтин сөбүлээбэккэ улуус киинигэр тапталлааҕын кытта ыал буолан, билигин үс оҕолоох саха мааны ыала буолан олороллор.
Дьиҥнээх таптал арахсыыны хайдах курдук ыарыылаахтык ылынарый? Бу икки сүрэх кэлин арай көрсүспэтэх буол- луннар? Кинилэр олохторо биир сымыйа сурахтан оччоҕо табыллыбатах буолар дуо, эбэтэр чахчы киһи төрөөтүн кытта, кини хайдах олоҕу олоруохтааҕа эрдэттэн быһаарыллан, дылҕата «бигэргэнэрэ» дуу?
Айархаана АЛЕКСЕЕВА,
2002 с.