Быйыл Сунтаардааҕы оҕо спортивнай оскуолата аһыллан үлэлээбитэ 41 сылын туолан эрэр. Бу сыллар устата оскуола үлэтэ бэйэтэ туспа суолланна-иистэннэ. Иитиллээччилэрэ өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа, Европа, Аан дойду спортивнай түһүлгэлэригэр тиийэ таҕыстылар. Бу оскуола аһыллан үлэлиэн иннинэ 1982 с. диэри Сунтаар 1 №-дээх оскуолатын базатыгар көҥүл тустуу филиала үлэлии сылдьыбыта. Тириэньэринэн Анатолий Габышев, ГЦОЛИФК бүтэрбит көҥүл тустууга ССРС успуордун маастара бэркэ үлэлээн иһэн тохтоон хаалбыта. Кини кэнниттэн Элгээйи орто оскуолатын уонна Ленин орденнаах “Элгээйи” сопхуос спортивнай базатыгар көҥүл тустууга ДСО “Урожай” уобаластааҕы Советын олимпийскай эрэллэри бэлэмниир Оҕо спортивнай оскуолатын филиалын тириэньэрдэринэн ГЦОЛИФК выпускнига Валерий Уаров, Красноярскайдааҕы физкультурнай иснтитуту бүтэрбит, көҥүл тустууга ССРС биллиилээх тириэньэрэ Д.Миндиашвили үөрэнээччитэ, көҥүл тустууга ССРС успуордун маастара Петр Иванов үлэлээбиттэрэ. Сунтаар 1 №-дээх оскуолатын базатыгар эмиэ ГЦОЛИФК выпускнига успуорт маастара Спартак Яковлев үлэлээбитэ.
Ити кэмнэргэ Минпрос үбүлээһининэн үлэлиир оҕо спортивнай оскуолалара Бүлүү эҥээригэр Ньурбаҕа, Бүлүүгэ баар эбит буоллахтарына, Сунтаарга суох, тэриллэ илик кэмэ этэ.
Үөрэнээччи ыччаты физкультуранан уонна успуордунан дьарыктааһыны күүһүрдэр, аармыйаҕа барыан иннинээҕи саастаах ыччаты эт-хаан, өй-санаа өттүнэн сайдыыларын тупсарар, оройуоҥҥа спортивнай, физкультурнай хамсааһыны өссө үрдүк кэрдиискэ таһаарар сыалтан, оройуон спортивнай уопсастыбаннаһын, үөрэҕин салалтатын, салайааччыларын иннигэр Минпроһунан үбүлэнэр оҕо спортивнай оскуолатын аһан үлэлэтэр сыал-сорук турбута.
Мин, оройуон успуорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ буоларым быһыытынан, инициатива киллэрэн, РОНО сэбиэдиссэйэ Илья Ивановтуун 1981 с. оройуоҥҥа ДЮСШ аһылларыгар сөптөөх үөрэнээччилэри успуорт араас көрүҥүгэр эрчийэр-үөрэтэр кыахтаах анал физкультурнай үрдүк үөрэхтээх каадырдар баалларын туһунан ол саҕанааҕы Минпрос салалтатын уонна министиэристибэ иһинэн үлэлиир өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо спортивнай оскуолатын салайааччыларын итэҕэтэр докумуоннары хомуйбуппут. Минпроска ыытан, Сунтаарга ДЮСШ аһылларын туруорсуу күүскэ ыытыллыбыта.
1972-1981 сс. оройуоммутугар ДЮСШ-ны аһарга сөптөөх база толору баар буолбута. Тоҕо диэтэххэ, оройуон улахан оскуолалара бары кэриэтэ үрдүк үөрэхтээх, дойду физкультураҕа араас институттарын бүтэрбит исписэлиистэринэн толору хааччыллыбыттара. Оскуолалар успуорт саалаларыгар физкультура инбэнтээрдэринэн, оборудованиеларынан толору хааччыллыылаах этилэр. Физкультурнай маассабай үлэ, ГТО нуормаларын туттарыы, араас күрэхтэһиини тэрийии өрө көтөҕүллүүлээхтик барбыта. Оҕолорбут да ситиһиилэрэ өрөспүүбүлүкэ таһымыгар үчүгэй түмүктээх этэ.
Минпроһунан үбүлэнэр ДЮСШ аһылларын оччотооҕу оройуоммут салайааччылара, баартыйа РК иккис сэкирэтээрэ Юрий Попов, хомсомуол райкомун I сэкирэтээрэ Александр Акимов, райсовет исполкомун бэрэссэдээтэллэрэ Климент Иванов, Борис Игнатьев, РОНО сэбиэдиссэйэ, РСФСР үтүөлээх учуутала Илья Иванов, “Урожай” ДСО оройуоннааҕы Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, ССРС успуордун маастара Петр Иванов, инструктора Валентин Константинов сүрдээҕин өйөөбүттэрэ, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар кэпсэтиилэргэ төһүү күүс буолбуттара.
Сунтаарга ДЮСШ аһыллар боппуруоһун быһаарарга Минпрос өрөспүүбүлүкэтээҕи ДЮСШ-тын дириэктэрэ, сахалартан көҥүл тустууга бастакынан ССРС успуордун маастара үрдүк аатын ылбыт Дмитрий Данилов ол саҕанааҕы өрөспүүбүлүкэ успуорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Афанасий Алексеев биһиги туруорсуубутун өйөөннөр, Минпрос-тан үбүлэнэр ДЮСШ Сунтаарга аһыллар буолбута.
ДЮСШ аһылларыгар, биллэн турар, ол саҕанааҕы физкультура учууталларын, успуорт энтузиастарын дьулуурдаах үлэлэрэ төһүү күүс буолбута. Ол курдук көҥүл тустууга СДЮШОР тириэньэрдэрэ – САССР үтүөлээх тириэньэрэ Валерий Уаров, ССРС успуордун маастардара Петр Иванов, Спартак Яковлев, Элгээйиттэн РСФСР үтүөлээх учуутала, Үлэ Кыһыл Знамята уордьан кавлера Клим Павлов, көҥүл тустууга Саха АССР үтүөлээх тириэньэрэ Николай Николаев, хайыһарга успуорт маастарыгар кандидат Юрий Николаев, САССР успуордун маастара Исидор Игнатьев, Сиэйэттэн буокса тириэньэрдэрэ Гаврил Сыромятников, Василий Ананьев, Игорь Максимов, Түбэйтэн буокса, хайыһар тириэньэрэ Виталий Данилов, Кутанаттан хайыһар тириэньэрэ Никандр Тимофеев, волейбол тириэньэрдэрэ бырааттыы-убайдыы Капитон уонна Александр Никифоровтар. Сунтаартан көҥүл тустуу тириэньэрдэрэ, ССРС успуордун маастардара Олег Мохов, Александр Тимофеев, успуорт маастарыгар кандидат Егор Саввинов. Хайыһар, спортивнай оонньуулар, туризм тириэньэрдэрэ Степан Николаев, Михаил Кириллин, Афанасий Жараев, турорганизатор Николай Лидочен, дуобатчыт, ССРС успуордун маастара, от охсуутугар өрөспүүбүлүкэ үс төгүллээх чөмпүйүөнэ Петр Иванов, Бордоҥтон хайыһар успуордун тириэньэрдэрэ Никита Павлов, Руслан Иванов, турорганизатор Иван Гуринов, дуобатчыттар, ССРС успуордун маастардара Виктор Петров, Валерий Федоров, Тойбохойтон учууталлар Яков Васильев, Анатолий Тараяров, Арыылаахтан национальнай ыстаныыларга САССР успуордун маастара Александр Неустроев, тустуук Григорий Иванов. Маар Күөлтэн боксер Юрий Пахомов, классическай тустууга КМС Петр Уаров, Дьаархантан хайыһардьыт Афанасий Данилов, Бүлүүчээнтэн тустуук Николай Никифоров, Күндэйэттэн Александр Игнатьев, о.д.а. физкультура учууталларын, энтузиаст тириэньэрдэр үөрэнээччи ыччаты кытары системалаах, сыралаах үлэлэрин түмүгэр оҕо спортивнай оскуолата оройуоҥҥа аһыллар кыахтаммыта.
1982-1983 үөрэх дьылыгар Минпрос Сунтаарга ДЮСШ штаттарын көрбүтэ. РОНО сэбиэдиссэйэ Илья Иванов Сунтаар 2 №-дээх орто оскуолатыгар организаторынан үлэлии сылдьар көҥүл тустууга успуорт маастарыгар кандидат, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, методист учуутал Михаил Кириллини, 1982 с. атырдьах ыйын 30 күнүгэр таһаарбыт бирикээһинэн, ДЮСШ дириэктэринэн анаабыта уонна Ньурбаҕа анал командировкаҕа ыытан, онно үлэлиир ДЮСШ үлэтин уопутун үөрэтэн кэлэригэр сорудахтаабыта.
Саҥа дириэктэр Ньурбатааҕы ДЮСШ үлэтин сиһилии билсэн, уопутун үөрэтэн көрөн-билэн баран бэйэтин тэрилтэтин тэрээһин үлэлэрин, тириэньэрдэри сүүмэрдээһини, үлэлиир чаастарын үллэрээһини ыыппыта. ДЮСШ бастакы тириэньэрдэринэн үлэлээбиттэрэ:
- Александр Тимофеев, көҥүл тустууга ССРС успуордун маастара, Сунтаар 1№-дээх оскуолатын базатыгар көҥүл тустуу тириэньэринэн;
- Анатолий Тараяров, хапсаҕага САССР успуордун маастара, Тойбохой орто оскуолатын базатыгар көҥүл тустуу тириэньэринэн;
- Николай Никифоров, көҥүл тустууга КМС, Бүлүүчээн оскуолатыгар тустуу тириэньэринэн;
- Юрий Николаев, хайыһар успуордугар КМС, Элгээйи орто оскуолатын базатыгар хайыһар тириэньэринэн;
- Никита Павлов, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, Бордоҥ орто оскуолатын базатыгар хайыһар тириэньэринэн;
- Петр Иванов, көҥүл тустууга ССРС успуордун маастара, Элгээйи орто оскуолатын базатыгар көҥүл тустуу тириэньэринэн;
Бу сылларга Сунтаар улууһун үөрэнээччилэрин өрөспүүбүлүкэ таһымыгар көрдөрүүлэрэ көҥүл тустууга уонна хайыһарга үчүгэй этэ. Ол иһин Минпрос тустууга уонна хайыһарга штаттары көрбүтэ. Кэлин ДЮСШ тириэньэрдэрин штаттарын ахсаана эбиллибитэ. ДЮСШ салалтата успуорт көрүҥнэринэн үчүгэй көрдөрүүлээх исписэлиистэри көрөн, бэйэтэ билэринэн анаталаабыта.
Оскуола бастакы дириэктэрэ Михаил Кириллин бастаан утаа РОНО иниспиэктэрдэрин, методистарын кытта олорон үлэлээбитэ. Тириэньэрдэрэ оскуолалар базаларыгар тирэҕирэн үлэлээбиттэрэ.
Билигин Сунтаар 1 №-дээх оскуолата турар сиригэр урут 400 м эргимтэлээх сүүрэр дорожкалаах, ортотугар футбол оонньуур хонуулаах, уһуну уонна үрдүгү ыстанар сектордаах, байыаннай бэлэмнэниигэ дьарыктанар мэһэйдэри туорааһыннаах балаһалаах улахан успуорт былаһаакката баара, успуорт саалата эмиэ онно турбута. Кэлин оскуола таас куорпуһа бу былаһаакка миэстэтигэр тутуллар буолан, онно турбут успуорт саалатын атын сиргэ көһөрөр наада буолбута.
РОНО сэбиэдиссэйэ бу үлэҕэ 20-тэн тахса сыл үлэлээбит, баай уопуттаах муударай салайааччы, РСФСР үтүөлээх учуутала Илья Иванов успуорт саалатын урукку иэниттэн кэҥэтэн, икки этээстээх, иккис этээһигэр тустуу көбүөрүн тэлгэтэр гына бырайыактатан, ДЮСШ салалтата кэнэҕэски өттүгэр саҥа успуорт саалатыгар үлэлиирин курдук былааннаан, урут Сунтаар 8 кылаастаах оскуолата турбут сиригэр туттарбыта. Оттон 8 кылаастаах оскуоланы паарка территориятыгар нэһилиэнньэтэ элбээн, онно көһөртөрбүтэ билигин Сунтаар 3 №-дээх орто оскуолата буолан турар. Кэлин, успуорт саалата тутуллубутун кэннэ, ДЮСШ салалтата онно көһөн, күн бүгүҥҥээҥҥэ диэри үлэлии олорор.
Успуорт оскуолата аһыллыаҕыттан оҕолор Бүлүү зонатын уонна өрөспүүбүлүкэ араас таһымнаах күрэхтэһиилэригэр ситиһиилээхтик кыттыылара элбээбитэ. ДЮСШ ол саҕанааҕы иитиллээччилэриттэн Николай Яковлев көҥүл тустууга эдэрдэргэ Бүтүн Сойуустааҕы турнирга кыайбыта. Кэлин улахан дьоҥҥо Арассыыйаҕа бастаан үөрдүтэлээбитэ, бу оскуола иитиллээччилэрэ успуорт үрдүкү ситиһиилэригэр тахсалларыгар бастакы суолу аспыта, эрэли үөскэппитэ, өй-санаа түмүллүүтүгэр күүс-уох биэрбитэ.
Биллэн турар, 1982 с. Сунтаарга ДЮСШ аһыллан үлэлээһинэ оройуоҥҥа спортивнай, маассабай физкультурнай чэбдигирдэр үлэ көҕүлэнэригэр, күүһүрэригэр, өссө үрдүк кэрдиискэ тахсарыгар кыаҕы биэрбитэ.
Бастакы дириэктэр М.С. Кириллин кэнниттэн ДЮСШ салайааччыларынан көҥүл тустууга ССРС успуордун маастара, Арассыыйа чөмпүйүөнэ Альберт Захаров, маастардар Олег Мохов, Спартак Яковлев, Александр Тимофеев, Николай Данилов үлэлээбиттэрэ.
Сунтаарга ыытыллыбыт өрөспүүбүлүкэтээҕи спортивнай оонньуулар кэнниттэн саҥа тутуллубут успуорт базатыгар кииннээн, оскуолабытын уларытан, Минпрос ДЮСШ-та буоларын тохтотон, өрөспүүбүлүкэтээҕи успуорт министиэристибэтин ШВСМ-ын структурата гынан уларытан, РСДЮШОР гыммыттара – салалта алҕаһа буолуо. Ол алҕас кэлин бэйэтин биллэрэн,көннөрүллэн, Минпрос ДЮСШ-та кэлин үлэлиир буолбута. Билигин дириэктэринэн Александр Михайлов үлэлиир, РСДЮШОР-ы Денис Данилов салайар.
Кинилэр салайар педагогическай кэлэктииптэригэр, ДЮСШ тириэньэрдэригэр, оҕолорго өссө үрдүк ситиһиилэри баҕарыаҕыҥ.
Валерий ЕГОРОВ, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ “Урожай” успуорт уопсастыбатын бочуоттаах үлэһитэ, 1980-84 сс. оройуон успуорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ.