Байыаннай дьайыы кыттыылааҕа, Сунтаар нэһилиэгин олохтооҕо Анатолий ахтылҕаннаах дойдутугар уоппускатыгар кэлэ сылдьарын көрсөн, атах тэпсэн олорон кэпсэттибит. Хас биирдии саллаат дойдутугар кэлэн, дьиэ кэргэнин, оҕолорун, чугас дьонун көрсөн алтыһан барара күүһүгэр күүс эбэр, санаатын бөҕөргөтөр.
Анатолий 2022 с. балаҕан ыйыгар хомуурга ыҥырыллан барбыта. Кини илиитигэр дьоҕурдаах, удьуор уус, оһохчут. Эһэтэ биллэр оһохчут — Василий Иванович Семенов-Ленскэй Баһылай. Аҕата Анатолий Семенов эмиэ уус, оһохчут. Кинилэр Сунтаарбытыгар элбэх ыал оһоҕун оҥорбут дьон буолаллар.
Хомуурга барыан иннинэ дьиэ тутан, оһох оҥорон дьарыктанара. Уоппускаҕа иккитэ кэлэн барбыт. Бу сырыыга, хомойуох иһин, кини бииргэ төрөөбүт убайа байыаннай дьайыы хонуутугар суох буолбутугар кэлбит.
— Анатолий, кимиэхэ баҕарар төрөөбүт дойдута күүс-уох биэрэрэ саарбаҕа суох. Быыс-арыт булан көрсөн, кыратык да буоллар бу барыбытын долгутар байыаннай дьайыы туһунан, эн бэйэҥ, биһиги биир дойдулаахпыт туох-хайдах сылдьаргын кыратык сэһэргии түстэргин?
— Аан маҥнай Хабаровскайга көтөн тиийэн распределительнай пууҥҥа 69 биригээдэҕэ Еврейскай автономнай уокурукка тиийбиппит. Биир ый күүстээх бэлэмнэнии кэнниттэн алтынньыга Херсонскай уобаласка ыыппыттара. Тыыл оройуоннарыгар оборонаҕа сыппыппыт. Онтон Запорожскай уобаласка Гуляй поле куоракка биллиилээх Бадька Махно киин сирэ, ол хайысханан инники кирбиигэ бу сыл саҕаланыытыгар диэри онно сылдьыбыппыт. Ыам ыйтан Старомайорскайга, ДНР территориятыгар, ол хайысханан баарбыт. Аан бастаан онно тиийээт саамай өйдөөн хаалбытым, дьиэ-уот ССРС саҕанааҕы тутуулар, олох хаачыстыбата мөлтөҕүн бэлиэтии, сөҕө көрбүтүм. Запорожец, Нива, Жигули массыыналары сүүрдэллэрэ элбэх. Онно холоотоххо, биһиги олох үчүгэйдик олорор эбиппит. Сирэ-уота остуол ньуурун курдук киэҥ нэлэмэн хонуулардаах. Уу олох суох. Үрэхтэр бааллар эрээри, киһи онтон уу испэт туус амтаннаах. Кутуйаҕа буолунайа сөхтөрөр.
— Дьон-сэргэ, киһи бары да интэриэһиргиир буолуохтаах, билигин киирсии хайдах баран иһэр диэххин сөбүй?
—Билигин иллэрээ сыллааҕыга тэҥнээтэххэ киирсии өттүгэр грамотнай диэххэ сөп. Уолаттар, командование уопутуран иһэбит. Сорох дьон киирсии бытаан баҕайытык баран иһэр курдук дииллэр ити барыта стратегия, хас биирдии хардыы былаан быһыытынан барар.
— Үһүс сылын сылдьар уопуттаах байыас буоларгынан ханнык хаачыстыба ордук көмөлөһөр дии санаатыҥ?
— Тыа оҕото буолан барыга бары сатабыллаах буолар олус көмөлөһөр. Аан бастаан тиийбиппитигэр ардах, сииктээх тымныы баҕайы күн этэ. Оннук олорон усулуобуйаны оҥостууга толкуйдаан, оһох оҥорорго санаммытым. Блиндажка сири хаһан туруору турбалаан оһох оҥорбутум. Оһох оттон таҥас куурда олордохпутуна уолаттар кэлэн көрөн биһиэхэ эмиэ оҥорон биэр диэннэр барыларыгар оҥортообутум. Ол туһунан куйаар ситимин нөҥүө киэҥник тарҕаммыта. Билигин рота старшината буолан снабжениеҕа ас аҕалабын, боеприпас, эчэйбит уолаттары таһаартыыбыт.
— Саҥа дьыл бырааһынньыктарын үгэнэ. Бу туһунан араас санаалар бааллар.
—Бу саамай сытыы боппуруос. Тус бэйэм санаам бырааһынньык баар буолуохтаах. Оннооҕор Аҕа дойду улуу сэриитин саҕана бырааһынньыктыыллара. Бу биир өттүнэн биһиги өстөөхтөрбүтүгэр санаабыт самныбатын көрдөрүү буолар.
Саха дьоно ыһыахпыт булгуччу тэриллиэхтээх дии саныыбын. Ыһыах кэмигэр уоппускаҕа кэлэр уолаттар олус үөрэллэр. Сайын уоппускаҕа кэлэн баран өбүгэлэрбититтэн илдьэ кэлбит үгэспитин тутуһан, ыһыахпытыгар алгыска сылдьан, кымыс, ис миинэ иһэн санаалыын сырдыыгын. Ону тэҥэ оҕо эрдэҕинээҕи, эдэр сааспыт үтүө өйдөбүлэ сүргэни көтөҕөр.
Утарылаһааччы барытын кэтии, көрө-истэ олорор. Дьон сиэрэй олоххо олорон бууннааһын, ыһыллыы, сатарыйыы эмиэ тахсыан сөп диэн өйдүүллэр. Өстөөх ону баҕарар. Биһиги бары өттүнэн күүстээхпитин, кинилэр санкциялара, бобуулара биһиэхэ дьайбатын көрдөрүөхтээхпит. Хайа баҕарар балаһыанньаҕа утарсааччы мөлтүүр түгэн баар буоллаҕына ону билиэ, көрүө суохтаах дии саныыбын.
— Дойдуга бэриниилээх буолуу диэн эн санааҕар?
—Дойдуга бэриниилээх буолуу өйдөбүлэ киэҥ. Булгуччу байыаннай буолуохтаах диэн буолбатах. Ол курдук, оҕону сөпкө иитии, сокуону кэспэккэ сылдьыы, дойдуҥ туһугар бэриниилээх үлэ, успуорка, күрэхтэһиигэ кыттан ситиһии, чөл олох. Холобур, учуутал үөрэнээччитин чиҥ билиилээх-көрүүлээх гына үөрэтэн оҕолор ситиһиилэннэхтэринэ ол эмиэ дойдуга бэриниилээх буолуу. Ханнык баҕарар эйгэҕэ үлэни хаачыстыбалаахтык толорорго хас биирдии киһи дьулуһуохтаах.
Дойдубут сайдыытын туһугар тыылга үлэ-хамнас, оҕолорбутун, ыччаттарбытын иитии-үөрэтии салҕанан барар. Олох тохтообот. Күүстээх тыыл баар буоллаҕына кыайыы кэлэр. Дойдуга бэриниилээх буолуу хас биирдии киһи бэйэтин сатыыр эйгэтигэр хаачыстыбалаах үлэни оҥороро ол саамай туһалаах.
Манна бэлиэтээн этиэм этэ, үүммүт сылы Арассыыйаҕа Аҕа дойдуну көмүскээччи, Сахабыт сиригэр Төрөөбүт дойдуну көмүскээччи сылларынан биллэрилиннэ. Салалта өттүттэн күүстээх тирэхтээхпит. Кыайыы хайаан да буолуо диэн эрэнэбит, ону ситиһэргэ бэлэммит.
— «Норуот күүһэ, көмүөл күүһэ» диэн мээнэҕэ эппэттэр…
— Оннук, сахабыт дьоно-сэргэтэ күүстээх тыыл буолаллар. Кыра норуоттан элбэх дьоруойдаахпыт, ону аһара сөҕөллөр уонна хайҕыыллар. Улууспут аҕа баһылыга Анатолий Григорьев салайыытынан гуманитарнай көмө аҕала хас да төгүл кэлэн барбыттара. Кэлиҥҥи сырыыларыгар Сокол ылан аҕалбыттара. Хаһан баҕарар көрдөһүүнү ылынан күүс-көмө өйөбүл буолаллар. Түгэнинэн туһанан улахан махталбын тириэрдэбин. Саллааттар бары кэннибитигэр дьонноохпут диэн эрллээхпит.
— Түмсүүлээх норуот ол кыайыылаах…
— Омугуттан тутулуга суох нуучча, саха, таджик, киргиис бары бииргэ алтыһан сылдьабыт. Биир күлүүлээх түгэни санаан аастахпына, командирбыт саҥа уолаттар кэлбиттэригэр эттэ: «У нас только две национальности — это «дурак» или «нормальный» — диэн барыбытын күллэрбитэ. Биир кыһалҕа, алдьархай дьону сомоҕолуур, түмэр күүстээх. Мииринэйгэ көтөн кэлбиппэр аэропорка «Мы вместе» волонтерскай хамсааһын олох билбэт нуучча дьонум киирэн көрсүбүттэрэ. Бэйэлэрин бырааттарын курдук штабка илдьэн чэйдэппиттэрэ. Нуучча норуота киэҥ көҕүстээх, судаарыстыбаны төрүттээччи. Бииргэ сомоҕолостоххо — кыайыы булгуччу кэлиэ!
— Бириэмэ булан, кэлэн сэһэргээбиккэр махтанабын.
Анатолий бу күннэргэ уоппуската бүтэн чааһыгар бараары сылдьар. Хорсун санаалаах, киэҥ толкуйдаах, сатабыллаах саха саллаатыгар этэҥҥэ сылдьан кэлэригэр баҕарабыт.
Алена ИВАНОВА