Аам-даам тымныылаах ахсынньы ыйыгар үктэнээти кытары, аҕыйах хонугунан саамай кэтэһиилээх Саҥа дьылбыт бырааһынньыктара тигинээн тиийэн кэлиэхтэрэ. Бу алыптаах бырааһынньыкка киһи эрэ барыта туох эрэ дьиктини, кэрэни, ыра санаа туолуутун долгуйа, эрэнэ кэтэһэр курдук. Бэлэх көрдөөн маҕаһыыннары кэрийии, дьиэни-уоту киэргэтии, харыйа туруоруута – бу барыта саҥа дьыл сүпсүлгэнигэр өрүкүнэйии буолар.
Оттон, сорох ыал саҥа дьыллааҕы харыйаны туруоран, дьиэни-уоту симээн, бырааһынньык тыынын эрдэттэн киллэрэр, саҕалыыр үгэстээх. Билигин харыйа арааһа талбытынан баар. Ол курдук, маҕаһыыннарга ону ааһан, чааһынай да дьон искусственнай харыйалары ый инниттэн сакаас хомуйан атыылыыр буолла. Маныаха, биһиги эрэдээксийэбит ааҕааччылартан ким хайдах харыйаны ордорорун туһунан ыйыталаспыппыт. Аҕыйах сылтан бэттэх үгүс дьон туллубат иннэлэрдээх, тыыннаах харыйаҕа ордук майгынныыр, эрэһиинэттэн, пластиктан кутуллан оҥоһуллубут «литай» харыйаны сэҥээрэр буолла. Маннык харыйаны үйэлээх уонна туруорарга, хомуйарга табыгастаах дииллэр эбит. Ити эрээри, сорох баһыйар өттө тыыннаах харыйаны эмиэ ордорор эбит. Кырдьыга да, тыыннаах харыйа сыыттыын ураты. Өскөтүн, киһи тыыннаах харыйаны туруоруон баҕарар эбит буоллаҕына, бастакы уочарат Сунтаардааҕы ойуур хаһаайыстыбатын тэрилтэтигэр тиийэн көҥүл ылыан наада.
Бу туһунан Василий Аммосов, Сунтаардааҕы ойуур хаһаайыстыбатын маастара маннык этэр:
– Тыыннаах харыйаны кэрдэргэ олохтоохтор биһиэхэ кэлэн сайыбылыанньа суруйуохтарын наада. Манна паспорт, ИНН ирдэнэр. Биһиги сайыбылыанньаны ылан дуогабар түһэрсэбит. Харыйа сыанатын төһө миэтэрэ уһуннааҕыттан көрөн быһабыт. Ол курдук, 1 миэтэрэҕэ диэри – 52 солк., 2 миэтэрэҕэ – 80,89 солк., 3 миэтэрэҕэ – 173,34 солк., 4 миэтэрэҕэ – 239,79 солк., 4 миэтэрэттэн үрдүк буоллаҕына 306,23 солк. буолар. Төлөбүр квитанциятын ылан Сбербаҥҥа баран эбэтэр онлайн нөҥүө төлүөхтэрин сөп. Көҥүл ылан баран харыйаны суол кытыытыттан, уот линиятын анныттан, просекалартан кэрдиэххэ сөп. Көҥүлэ суох маһы кэрдии иһин административнай ыстараап олохтонор. Гражданнарга ыстараап кээмэйэ – 3000-4000 солк., юридическай сирэйдэргэ – 20000-40000 солк., дуоһунастаах сирэйдэргэ – 200000-300000 солк. диэри буолар. Өскөтүн, ойуур хаһаайыстыбатыгар оҥоһуллубут хоромньу суумата 5000 солк. тэҥнэстэҕинэ, холуобунай дьыала тэриллэр. Онон олохтоох дьон көҥүл ыларгытын умнумаҥ.
Маны таһынан араас, дьэрэкээн гирляндаларынан дьиэ ис-тас бараанын күлүмүрдүүр уотунан киэргэтэр үгэс буолла. Манна элбэх киһи куйаар ситимин туһанан, кытай атыы-эргиэн былаһааккаларыттан уонна араас саайтартан удамыр сыанаҕа хаачыстыбата суох гирляндалары атыылаһар түбэлтэлэрэ эмиэ баар.
Маныаха Сунтаардааҕы баһаары кэтээн көрүү уонна сэрэтии отделениетын салайааччы эбээһинэһин толорооччу Вячеслав Давыдов сэрэхтээх буолууга туох-ханнык быраабылалар, сэрэтэр миэрэлэр баалларын тустарынан маннык иһитиннэрэр:
– Биһиги Саҥа дьыл бырааһынньыгын саҕана үксүн уһуйааннарга, оскуолаларга уонна элбэх киһи тоҕуоруһа мустар сирдэригэр сылдьан бэрэбиэркэни ыытабыт. Оттон Сунтаар улууһун дьонугар-сэргэтигэр сүрүн быраабылаларга сүбэбин этиэм этэ. Саҥа дьыл бырааһынньыгар сыһыаннаах тэриллэри (харыйа, гирлянда, фейерверк, хлопушка о.д.а) ыларгытыгар хайаан да сэртипикээттэрин көрөн ылар буолуҥ. Хас биирдии табаар баһаартан сэрэхтээх буолууга диэн күөх бэчээттээх сэртипикээттээх буолар. Ити хаачыстыбаҕа эппиэттиир, эппиэттээбэт табаар бэлиэтин көрдөрөр. Ону тэҥэ, алдьаммыт, сорох сиринэн быстыбыт проводтаах гирлянданы дьиэҕэ ыйыыртан туттунаргытыгар. Харыйаны истиэнэттэн, ититэр ситимнэртэн, оһохтон тэйиччи туруорар наада. Уруккулуу баатанан, маарыланан харыйаны симиир эмиэ кутталлаах. Итиэннэ түүн уоту-күөһү розеткаттан арааран утуйуллуохтаах. Аны туран, таһырдьа ыйанар гирляндалар инструкцияларын үчүгэйдик үөрэтэн ааҕыахтарын наада. Сорох гирляндалар биһиги тыйыс тымныыбытыгар сөбө суох буолаллар. Иһэ үллэн -30 кыраадыска эрэ холбоноллор. Итинтэн өссө тымныйдаҕына таһырдьа холбооботох ордук. Баһаар тахсыбатын туһугар, үөһэ этиллибит быраабылалары тутуһаргытыгар ыҥырабын. Маны таһынан, «Жилой сектор» операция саҕаланан бара турар. Манна полиция, баһаарынай сулууспа үлэһиттэрин кытары ыкса ситимнээх үлэни ыытан, мас дьиэлэри кэрийэ сылдьан инструктаж оҥоро сылдьабыт.
Елизавета ТИТОВА