Аҕыйах сылтан бэттэх хомунаалынай кытаанах тобох (ТКО) реформатын олоххо киллэрэн, нэһилиэнньэлээх пууннарга бөх тиэйиитин үлэтэ хонтуруолланар буолла. Ити эрээри, уопсастыба ситэри өйдөөбөт буолуутуттан үлэ харгыстанара баар суол. Олохпут тэтимэ сайдан киһи күннээҕи туттар мала-сала элбээн, бөх-сыыс син биир тахса турар.
Бүгүн биһиги Сунтаардааҕы «Жилкомсервис» ХЭТ генеральнай дириэктэрин Игнат Яковлевтыын кэпсэттибит.
– Игнат Романович, бастатан туран, нэһилиэнньэҕэ кытаанах хомунаалынай бөххө туох киирсэрин, итиэннэ ону хомуйар эрэгийиэннээҕи оператор диэн кимин өссө биирдэ сырдатан ылыахха.
– 2023 с. атырдьах ыйын 1 күнүттэн «Жилкомсервис» ХЭТ (ЖКС) эрэгийиэннээҕи оператор статуһун ылан үлэбитин саҕалаабыппыт. «Об отходах производства и потребления» 89 нүөмэрдээх федеральнай сокуон этэринэн, эрэгийиэннээҕи оператор статустаах эрэ тэрилтэ бөҕү хомуйуунан, тиэйиинэн, көмүүнэн, утилизациялааһынан дьарыктаныахтаах. Эрэгийиэннээҕи оператор статуһун Саха Өрөспүүбүлүкэтин олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатын уонна энергетикатын министиэристибэтэ биллэрэр куоҥкуруһун түмүгүнэн бары ирдэбиллэргэ эппиэттэһэр буоллаххына иҥэриллэр.
Кытаанах хомунаалынай бөх диэн судургутук эттэххэ, олорор дьиэ иһиттэн тахсар бөх буолар. Манна киирэр: мусорнай биэдэрэҕэ быраҕыллар кыра бөх уонна эргэрбит туттуллубат миэбэл, бытовой тиэхиньикэ. Оттон тэрилтэлэргэ хонтуора иһиттэн тахсар кыра бөх ТКО диэн ааттанар. Үгүс дьон былаһааккаларга тутуу бөҕүн, тиэхиньикэ көлүөһэтин, араас тимир саппааһын, дьиэ кыылын өлүгүн, охсуллубут оту, эргэрбит маһы, убаҕас отходтарын быраҕаллар. Бу маны, контейнерга быраҕар көҥүллэммэт.
– Эригийиэннээҕи оператор сүрүн үлэтигэр туох киирэрий?
– Саха сирин үрдүнэн үлэлиир «Территориальная схема обращения с отходами» диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатын уонна энергетикатын министиэристибэтинэн бигэргитиллибит докумуон баар. Бу схемаҕа Саха сирин нэһилиэктэригэр үлэлии турар контейнернай былаһааккалар киирбиттэр. Эрэгийиэннээҕи оператор бу схемаҕа киирбит былаһааккалартан уонна тэрилтэлэртэн бөҕү хомуйар уонна тиэйэн таһааран сыбаалкаҕа көмтөрөр эбээһинэстээх.
– Сунтаарбыт иһигэр бөҕү тоҕор хас былаһаакка баарый уонна бөҕү тиэйэр-таһар массыыналар нэдиэлэҕэ хаста ылан баралларый?
– Сунтаар нэһилиэгэр уопсайа 30 бөҕү быраҕар былаһаакка баар. Итинтэн 18-һа элбэх кыбартыыралаах уопсай дьиэлэр территориларыгар, 12-тэ чааһынай дьиэлэрдээх микрооройуоннарга тураллар. Бөҕү тиэйэр массыыналар нэдиэлэҕэ 6 күн тохтоло суох күн аайы үлэлииллэр.
– Анал бөҕү быраҕар былаһаакка тутуута үйэлээх, бөҕө-таҕа буоларыгар ирдэбил баар дуо?
– Бөҕү быраҕар былаһаакка СанПиН 2.1.3684-21 ирдэбилинэн, кытаанах бетон эбэтэр аспаал бүрүөһүннээх, үс өттүттэн 1 миэтирэттэн намыһаҕа суох олбуордаах уонна анал тиэхиньикэ кэлэн бөҕү тиэйэригэр мэһэйэ суох сиргэ турар буолуохтаах.
– Төлөбүрэ хайдах быһыылаахтык барарый?
– Төлөбүр дьиэҕэ олорор (пропискалаах) киһи ахсаанынан ааҕыллар, улахан киһи эбэтэр оҕо диэн араарыллыбат. Уопсай дьиэҕэ олорор олохтоохторго 1 киһиэхэ ыйга 101,62 солк., чааһынай дьиэҕэ олорооччулар 107,88 солк. ааҕыллар. Төлөбүрү «Дэлэй» маҕаһыын кэннигэр, Строд уул., 52 аадырыска турар 2 этээстээх сиэрэй өҥнөөх ЖКС дьиэтигэр кассаҕа кэлэн төлүөхтэрин сөп. Эбэтэр дьиэттэн олорон, ханна да барбакка-кэлбэккэ, сбербанк онлайн нөҥүө эмиэ төлүөххэ сөп.
Үгүс дьон бөх бырахпаппыт, бэйэбит сыбаалкаҕа таһаарабыт диэн төлөбүртэн куотуна сатыыллар. Бу маннык сатаммат. Тоҕо диэтэххэ, бөҕү таһаарар «Тураҕас саҥата» сыбаалка эрэгийиэннээҕи оператор чааһынай сирэ буолар. Бу сыбаалкаҕа тахсыбыт бөх кэмиттэн кэмигэр анал тиэхиньикэнэн (бульдозер, погрузчик) ыраастанар, көмтөрүллэр. Маны таһынан сыбаалка иһинээҕи суоллара ыраастанар, оҥоһуллар. Бу барыта, төлөбүр иһигэр суоттанан киирэ сылдьар. Сорох дьон оҕо бөҕү таһаарбат, тоҕо оҕолорго ааҕаҕыт дииллэр. Киһи бу орто дойдуга төрөөтө да, бөх таһааран киирэн барар. Аныгы оҕолор памперстара, үүттэрин иһитэ, салфеткалара, аһылыктарын, оонньуурдарын, таҥастарын суулара барыта мусорнай контейнерга тахсар. Ол иһин нэһилиэнньэ уопсай ахсааныттан уонна сыбаалкаҕа тахсар бөх кээмэйиттэн анал норматив суоттанан тахсар, бу нормативынан төлөбүрү ааҕабыт.
– Оччотугар олохтоохтор төлөбүрү кэмигэр төлөһөр дуо?
– Күн бүгүн тиэйиллэн сыбаалкаҕа тахсыбыт бөх иһин нэһилиэнньэ 30 % эрэ төлөөн олорор. Бу олус кыра көрдөрүү. Атын улуустарга 70-80 % төлөөн олороллор. Биһиги да нэһилиэнньэбит үлэлии сылдьар үлэбитин сөпкө өйдөөн, Сунтаарбыт ыраас буоларын туһугар, ааҕыллыбыт төлөбүрдэрин төлүөхтэрэ диэн эрэнэбит.
– Дьон үгүс араҥата төлөбүргэ олох кыһаммат эбит дии… Төлөбүртэн куотунар түбэлтэҕэ туох миэрэ олохтоноруй?
– Бастаан сэрэтии ыытабыт, ол кэннэ дьыала суукка барар. Суут быһаарыытынан хомунаалынай өҥө төлөбүрүн курдук ирдээн ылабыт. Урукку «Сайдам» ХЭТ эрэгийиэннээҕи оператор төлөбүргэ иэстээх дьону суукка биэрэн, иэстэрин хомуйа олорор. Ол иһин, билигин суут быһаарыытынан иэстээхтэр карталарыттан харчы туталлар эбит. Онон хомунаалынай өҥө төлөбүрүн уһаппакка-кэҥэппэккэ бириэмэтигэр төлөөҥ диэхпин баҕарабын.
– Кытаанах хомунаалынай бөҕү хомуйааһыҥҥа, итиэннэ нэһилиэнньэ ыраас буоларыгар туох эмит анал бырагыраамалар бааллар дуо?
– Маннык анал бырагыраама баарын туһунан истибэтэҕим. Хас биирдии олохтоох эбэтэр тэрилтэ бэйэтин бөҕүн хомунар, анал сиргэ уурар буоллаҕына дьиэбит таһа ыраас буолуо этэ. Биһиги үлэбитигэр араас ыарахаттары көрсөбүт. Ол курдук, эҥин араас хомунаалынай кытаанах тобоххо киирсибэт бөҕү аҕалан куталлар, контейнердаах бөҕү уматаллар, кууллаах бөхтөрүн аҕалан былаһаакка таһыгар хааллараллар, туалетнай биэдэрэлэрин куталлар, сыбаалкаҕа суол ортотугар аҕалан бөхтөрүн кутан кэбиһэллэр, бу барыта үлэни бытаардар уонна үлэлии, хомуйа сылдьар дьоҥҥо ытыктабыллаах сыһыаннара суоҕун көрдөрөр.
Кэнчээри ыччакка чөл сири-уоту, дойдуну хаалларар туһугар, хас биирдии киһи бэйэтиттэн саҕалаатаҕына, кимиэхэ да сэлээннээбэккэ, дьон үлэтин сыаналыы үөрэннэҕинэ эрэ улууспут ырааһырыа.
Елизавета ТИТОВА