Саха омук саамай сөбүлүүр уонна үрдүк ситиһиилэрдээх бастакы нүөмэрдээх успуордун көрүҥүнэн биллэр көҥүл тустууга өрөспүүбүлүкэ саамай улахан таһымнаах күрэхтэһиитэ – биирдиилээн уонна хамаанданан бастыыр иһин чөмпүйэнээтэ Н.Н.Тарскай аатын сүгэр.
Быйылгы ол күрэхтэһии сэттэ сыл буолан баран, дьэ биһиэхэ, Сунтаарга, ыытыллар буолла.
Ол да иһин, Н.Н. Тарскай диэн ким этэй диэн ордук эдэр дьоҥҥо кини туһунан кылгастык да буоллар билиһиннэрэр тоҕоостоох дии санаатым.
Саха сиригэр физкультура уонна успуорт сайдыытыгар сүҥкэн кылаатын киллэрсибит талааннаах салайааччы, дьоһуннаах тэрийээччи, көҥүл тустууну төрүттээбит, саха спортсменнара аан дойду түһүлгэлэригэр тахсар кыахтаахтарын өтө көрбүт биллиилээх судаарыстыбаннай, уопсастыбаннай диэйэтэл, ССРС физическэй култууратын туйгуна Николай Николаевич Тарскай ааспыт сылга төрөөбүтэ 100 сылын туолбута.
Кини 1924 сыл ыам ыйын 8 күнүгэр Уус Алдан улууһун Өспөх нэһилиэгэр төрөөбүтэ.
1942 сыллаахха Дьокуускайга орто оскуоланы бүтэрэн баран, военруктар куурустарыгар үөрэммитэ.
1949-1951 сылларга дойдутугар Мүрү орто оскуолатыгар физкультура учууталынан үлэлиир сылларыгар чэпчэки атлетика, хайыһар, буокса, гимнастика, ыарахан атлетика сиэксийэлэрин үлэлэппитэ.
1952 сыллаахха Саха сирин успуорка кэмитиэтэ эдэр, кэскиллээх уолу оччолорго Сэбиэскэй Сойууһу ааһан аан дойдуга биир биллэр-көстөр улахан үөрэҕин кыһатыгар – Москубатааҕы Ленин уордьаннаах И.В. Сталин аатынан Киин судаарыстыбаннай физкультура институтугар үөрэххэ ыыппыта. Эдэр Тарскай устудьуоннуур сылларыгар успуордунан өссө умсугуйан туран дьарыктаммыта. Классическай тустууга институт чөмпүйүөнэ буола сылдьыбыта. Кини институт бары араас тэрээһиннэрин көхтөөх кыттааччыта, тэрийээччитэ этэ.
Николай Тарскай 1954 сыллаахха институту кыһыл дипломунан ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэн кэлэн өрөспүүбүлүкэҕэ физкультурнай хамсааһын уонна успуорт сайдыытыгар саҥа сүүрээни киллэриигэ күүскэ үлэлэһэн барбыта.
1955-59 сылларга өрөспүүбүлүкэтээҕи успуорт кэмитиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлиир сылларыгар кини тус бэйэтин салайыытынан буоксаҕа, көҥүл тустууга, ыарахан атлетикаҕа бастакы чөмпүйэнээттэр, спартакиадалар ыытыллан барбыттара.
Бу сылларга «Спартак» стадион тутуллубута, успуорт национальнай көрүҥнэригэр нормативтар олохтоммуттара.
1956 сыллаахха өрөспүүбүлүкэҕэ көҥүл тустууга бастакы чөмпүйэнээт ыытыллыбыта. Онон Н.Н. Тарскай Саха сиригэр көҥүл тустууну саҕалааччы быһыытынан сыаналаммыта.
Н.Н. Тарскай биир саамай баҕарар баҕата — Чурапчыга Д.П. Коркин салалтатынан успуорт интэринээт- оскуолата 1966 сыллаахха аһыллыыта буолбута. Кини үгүс сылы өтө көрөн, Саха сирин спортсменнара ГТО значоктарыттан саҕалаан аан дойду таһымыгар, Олимпийскай оонньууларга да тиийэ кыттар кыахтаныахтара диэбит ыра санаата бары билэрбит курдук барыта олоххо киирбитэ.
Хомолтолооҕо диэн, Н.Н. Тарскай олоҕун, үлэтин саамай өргөһүгэр сылдьан, баара-суоҕа 38 эрэ сааһыгар, Москуба куоракка массыына саахалыгар түбэһэн сырдык тыына быстыбыта буолар.
Саха сирин биир биллэр-көстөр судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэлин, физкультурнай уонна уопсастыбаннай хамсааһын төрүттээччитин, ССРС физическэй култуураҕа туйгуна, 1955-1959 сылларга Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин физическэй култуураҕа уонна успуорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин Николай Тарскай төрөөбүт өрөспүүбүлүкэтин туһугар оҥорбут үтүөтэ-өҥөтө Өрөспүүбүлүкэ салалтатынан сөпкө сыаналанан үйэтитиллэ турар. Ол курдук, төрөөбүт Баатаҕай нэһилиэгин орто оскуолата кини аатын сүгэр. Кини аатынан уулусса, түмэл баар. Төрөөбүт алааһыгар өйдөбүнньүк сэргэ туруоруллубут.
1963 сылтан саҕалаан, кини аатынан өрөспүүбүлүкэ көҥүл тустууга чөмпүйэнээтэ ыытыллар. 2015 сыллаахха Өрөспүүбүлүкэбит Ил Дарханын Е.А Борисов анал Ыйааҕынан «Туймаада» стадиоҥҥа Николай Николаевич Тарскай аата иҥэриллибитэ.
Бу ааспыт 2024 сылга кини аатын үйэтитиигэ эмиэ араас өрүттээх үлэ ыытыллан кэллэ.
Тарскай быйылгы чөмпүйэнээтэ бу сыл олунньу 21-23 күннэригэр биһиги улууспутугар көҥүл тустууга Арассыыйа икки төгүллээх чөмпүйүөнэ Алкивиад Иванов аатынан олимпийскай эрэллэри бэлэмниир оҕо анал успуорт оскуолатын манеһыгар ыытыллыаҕа.
Бу күннэргэ Сунтаар улууһун баһылыга, улуус тустууга федерациятын бэрэссэдээтэлэ А.В. Григорьев салайааччылаах өрөспүүбүлүкэ көҥүл тустууга чөмпүйэнээтин тэрийэр кэмитиэтэ үлэтин саҕалаата.
Манна даҕатан эттэххэ, ити күннэргэ биир дойдулаахпыт, Арассыыйа уонна Донецкай Народнай Өрөспүүбүлүкэ Дьоруойа Дмитрий Николаевич Егоров төрөөбүтэ 50 сылыгар кини кэриэһигэр чөмпүйэнээт ыытыллыаҕа.
Оттон олунньу 7-8 күннэригэр эмиэ биир дойдулаахпыт аатырбыт хапсаҕайдьыт Василий Данилович Федотов бирииһин уочараттаах турнира буолуохтаах.
Дьэ, онон Сунтаар тустууну таптааччыларыгар күүтүүлээх күннэр үүннүлэр.
Борис НИКОЛАЕВ.