“Закурили трубку мира. Табак отличный” диэн 1955 с. кистэлэҥ шифринэн суруллубут радиограмманы Амакинскай экспедиция геологтара Юрий Хабардин, Екатерина Елагина уонна Владимир Авдеенко Москваҕа ыытыахтарыттан Мииринэйгэ бастакы алмаас көстүбүт кэмэ ааҕыллар. Ол эрээри, суруналыыс доҕотторбут киэҥ эйгэҕэ бу иһитиннэриини кыратык уларытан тириэрпиттэрин элбэх киһи билбэтэ буолуо. Ол курдук, дьиҥ иһитиннэрии ис хоһооно “Закурили трубку мира. Табак хороший” диэн эбит.
Бу уонна да атын алмаас историятын кэрэһэлиир, кэпсиир түгэннэри, Мииринэй куорат олоҕун-дьаһаҕын, АЛРОСА дьон туһугар ыытар үлэтин-хамнаһын туһунан “Мииринэй ыҥырар” диэн бэстибээлгэ сылдьан билбит бэлиэтээһиннэрбин таһаарабын.
Мииринэй куорат кэрэ-бэлиэ сирдэрин биллибэт чахчылара
Мииринэй куоракка киирэр аартыкка улахан “Мирный” сурук аттыгар суол утары 1957 алмааһы хостуур тэрилтэҕэ ол саҕана бастакы тимир көлөлөрү аҕалбыт суоппардар ааттарын үйэтитэр мэҥэ бэлиэ турар.
Урукку кэмҥэ суол-иис суоҕун саҕана хас да тыһыынча килэмиэтири уҥуордаан, томороон тымныыга суолга араас моһоллору көрсөн үлэҕэ анаммыт массыыналары аҕалбыт, ыарахантан чаҕыйбат суоппардар ааттарын кинилэр тыыннаах эрдэхтэринэ үйэтитэн хаалларбыттарын астына көрдүм. Билигин даҕаны туруу үлэһит дьону АЛРОСА өрө тутар, сайдар кыаҕы биэрэр.
Эмиэ Бүлүү трассатын тоҕойугар турар бастакы алмааһы булбут дьоҥҥо аналлаах мэҥэ бэлиэҕэ аатырбыт геолог Лариса Попугаева, кини көмөлөһөөччүтэ Федор Беляков уонна олохтоох сирдьит киһи уобараһын көрдөрөр мэҥэ бэлиэни элбэх дьон сэргии көрөр.
Бу биһиги биир дойдулаахпыт скульптор, СӨ искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ Эдуард Пахомов биир биллэр үлэлэриттэн биирдэстэрэ буолар. Эдуард Пахомовы “саха Микеланджелота” диэн ааттыылларын Мииринэйгэ сылдьан саҥа иһиттим. Бу курдук биир дойдулаахпытын улуу киһини кытта тэҥнииллэрин истэн олуһун үөрдүм, киэн тутуннум.
Мииринэй куорат бэлиэтэ буолбут, космостан көстөр “Мир” трубканы көрбөккө ааһар киһи суоҕун кэриэтэ. Манна сылдьааччыларга анаан табыгастаах усулуобуйаны олохтообуттар. Дьон “Мир” трубканы аан дойдуга саамай улахан алмаас хостонор трубката диэн билэллэр. Ол эрээри, бүгүҥҥү күҥҥэ “Мир” трубка саамай улаханнарга киирсибэт. Билигин Удачнайга баар трубканы иэнэ саамай бөдөҥүнэн билинэллэр. “Мир” трубка үлэтэ тохтоон турар. Бу трубкаҕа саамай хаачыстыбалаах, ыраас алмаастар хостоноллор, хостонор саппааһын баайа билигин даҕаны элбэҕинэн биллэр. Сотору кэминэн “Мир” трубка үлэтин сөргүтэр соруктаахтар.
“Күөх Мииринэй” диэн мээнэҕэ эппэттэр. Кэлбит эрэ ыалдьыттар куорат устун олус элбэх мас арааһа олорбутун бэлиэтии көрөллөр. Миирнэй куората бадарааннаах сир үрдүгэр тутуллубута биллэр. Ол эрэн, олохтоохтор күөх куоракка олорор баҕа санаалара баһыйан дойду араас муннугуттан мас арааһын аҕалан олорпуттара билигин үүнэн, чэчирээн куорат тас көстүүтүн олус тупсаҕай оҥороллор. Таҥара дьиэтин таһыгар яблоня аллеята баар, акациялар сибэккилээтэхтэринэ биир ураты, хатыламмат көстүү буолар. Күөх хатыҥ суугуна куорат тэтимин уоскутар, налытар алыптаах. Дьон күүһүнэн оҥорбут куорат паарката кыһыннары-сайыннары элбэх оҕо саҥатынан толору. “Куорат эйгэтин тупсаҕай оҥоруу” федеральнай тосхолунан оҥорбут Ирэлээх сынньанар сир көхтөөх дьону дьыл араас кэмигэр тохтоло суох түмэр.
Билигин манна кыһыҥҥы сынньалаҥ көрүҥүн тэрийэллэр. Ол курдук, хайыһар, аһаҕас халлаан анныгар хаҥкылыыр, буранынан дьону хатааһылатар өҥөнү киллэрбиттэр.
«Мииринэй ыҥырар» бэстибээл
Кулун тутар 28-30 күнүгэр Мииринэй куоракка “Мииринэй ыҥырар” диэн бэстибээли бастакытын тэрийдилэр. Бэстибээл сүрүн сыалынан Мииринэй оройуона алмаас дойдутунан эрэ буолбакка, кини талааннаах, ураты истиҥ үтүө майгылаах дьонунан, аныгы кэм сайдыылаах улууһа буоларын көрдөрүү уонна билиһиннэрии. Үс күннээх бэстибээлгэ улуус култууратын тэрээһиннэрин, успуордун түмэн олохтоохторго уонна ыалдьыттарга умнуллубат түгэни бэлэхтээтилэр. Бэстибээл чэрчитинэн “Притяжение АЛРОСА” диэн хайыһарга уонна сноубордка 1 мөл. 600 тыһ.солк. бириис пуондалаах күрэхтэһиини тэрийдилэр.
Күрэхтэһиигэ “Алмазная долина” диэн хайыһар базатыгар бу успуорт көрүҥүнэн үлүһүйэр өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан 70 спортсмен кыттыыны ылла. Этиэххэ баҕарыллар, АЛРОСА хампаанньа успуорду, чөл, чэбдик олоҕу тарҕатыыга сүҥкэн үлэни ыытар. Ол курдук, АЛРОСА успуорт комплексатыгар 3500 тахса киһи успуорт араас көрүҥүнэн дьарыктанар. Мииринэй оройуонун спортсменнара өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, дойду таһымнаах күрэхтэһиилэргэ үрдүк көрдөрүүлэрэ улууска успуорт сайдыытын туоһулууллар. АЛРОСА үлэһиттэригэр эрэ буолбакка Мииринэй араас саастаах дьонугар, олохтоохторугар усупуордунан дьарыктаналларыгар кыах биэрэр.
Холобура, куорат иһигэр успуорт секциятыгар сылдьыы оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо ыйга 100 эрэ солк. буолар эбит. Успуордунан дьарыктаныыга дьону көҕүлүүр анал сыһыарыы үлэлиир. Бу сыһыарыынан элбэх дьон туһанарын бэлиэтии көрдүбүт. Ону таһынан, хампаанньа ситиһиилээх тириэньэрдэри, спортменнары эбии үбүлээн өйүүрүн биллэрэр.
Талааннаах, айар куттаах дьон эмиэ сайдалларыгар, айалларыгар-туталларыгар толору усулуобуйа баар. Ол курдук, куорат иһинэн балет устуудьуйата, ырыа-үҥкүү бөлөхтөрө таһаарыылаахтык үлэлииллэр. Бэстибээл кэмигэр бу бөлөхтөр үрдүк таһымнаах кэнсиэри бэлэмнээбиттэрин көрдөрдүлэр. Көрөөччүлэртэн ытыс тыаһа хабыллан олордо.
“Урукку сылларга ”Притяжение АЛРОСА” диэн хампаанньа эрэ иһинэн ыытыллар тэрээһини быйылгыттан куорат олохтоохторугар уонна ыалдьыттарыгар анаатыбыт. Успуорт уонна култуура тэрээһиннэрин ситимнээн “Мииринэй ыҥырар” диэн бастакы бэстибээлбитин тэрийдибит. Көннөрү куорат олохтооҕун хараҕынан, көрүүтүнэн хайдах курдук сайдыылаах, кэскиллээх дойдуга олорорбутун кэпсээһин уонна сырдатыы буолар. Бу бэстибээлбитигэр эдэриттэн эмэнигэр тиийэ элбэх дьон кыттыыны ылла. Дойдутун таптыыр, ытыктыыр киһи эрэ инники олоҕу түстүүр диэн санаалаах бэстибээлбитин ыыттыбыт”, – диэн бэстибээл тэрийээччитэ, урбаан уонна уопсастыбаннай көҕүлээһин киинин салайааччыта Юлия Добровольская иһитиннэрдэ.
Мииринэй оройуона 22 араас омук дьоно биир дьиэ кэргэн курдук олорон үлэлииллэр-хамсыыллар, айаллар-туталлар, куорат сайдыытыгар кылааттарын киллэрэллэр.
Түмсүүлэр култуураларын, үгэстэрин билиһиннэрэр “Гастроужин” диэн сонун тэрээһини тэрийдилэр. Ол курдук, ыалдьыттар бурят, татар, азербайджан, армения, нуучча, саха култууратын кытта ас нөҥүө билистилэр.
Бэстибээл түмүктэнэр чааһыгар Ленин болуоссатыгар дьон күүлэйин тэрийдилэр. Манна дьиэ кэргэнинэн кэлэн араас оонньууларга, квестка кытыннылар, ырыа-тойук, үҥкүү абылаҥар уйдаран хойукка диэри сырыттылар.
Ону тэҥэ, Чернышевскайдааҕы балык собуота күүлэйгэ кэлбит дьону сибиэһэй форель балык миининэн күндүлээтэ. Уопсайа 250л. ураты минньигэс балык миинин тутатына буһаран дьоҥҥо түҥэттилэр.
АЛРОСА дьоно
АЛРОСА дьоно диэн кимнээҕи ааттыылларый? АЛРОСА дьоно диэн Мииринэй оройуонун, куоратын бары олохтоохторо. Кинилэр үгүстэрэ бу модун хампаанньаны кытта олохторун ситимнээбиттэрэ буолар. Мииринэй куораты АЛРОСА дьоно төрүттээбиттэрэ. Ол иһин да буолуо, куорат хас биирдии муннуга, дьиэтэ улахан тапталынан, ытыктабылынан оҥоһуллубута көстөр.
Оройуон, куорат салалтата уонна АЛРОСА хампаанньа биир сыаллаах-соруктаах Мииринэй сайдыытын туһугар үлэни ыыталлар. Ол иһин, куорат эрэ буолбакка улуус бүттүүн сайдыыта түстэнэр, олоҕо-дьаһаҕа тупсар.
АЛРОСА хампааньа генеральнай дириэктэрэ Павел Марыничев суруналыыстары кытары көрсүһүүтүгэр:
“АЛРОСА социальнай эппиэтинэстээх буолуу бэлиитикэтин тутуһар тэрилтэ буоларын быһыытынан, улууска эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэҕэ доруобуйа харыстабылыгар, култуураҕа, успуорка, үөрэҕириигэ, экологияҕа туһуламмыт, уопсайынан биир тылынан эттэххэ, дьон уйгута тупсарыгар анаммыт бырайыактары, бырагыраамалары үлэлэтэр. Биһиги ыытар үлэбит Саха сирин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар туһуланар. Ол иһин, биһиги хампаанньабытыгар олохтоох каадырынан хааччыйыы үлэтин ыытабыт. Олохтоох эрэ дьон төрөөбүт дойдуларын сайдыытыгар үлэлиир кыахтаахтарын билинэбит.”
Сунтаар улууһа – тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар улуус. Маныаха АЛРОСА хампаанньа тыа хаһаайыстыбатын салаатын кытары систиэмэлээхтик, өр бириэмэҕэ, бары ирдэбилгэ эппиэттиир, элбэх ахсаанынан оҥорон таһаарар бородууксайаларын ыларга үлэлэһэр баҕалааҕын иһитиннэрдэ.
Онтон Мииринэй куорат олохтоохторо олорор сирдэрин туһунан туох да эбиитэ-сабыыта суох кэпсээбиттэрин таһаарабын:
Ольга Дмитриенко – Мииринэй куоратын олохтооҕо: “Мин бэйэм Мииринэй куоратыгар төрөөбүтүм. Дьонум Мииринэйгэ үлэлии кэлэн баран олохсуйан хаалбыттара. Бу дойдуну сөбүлээн иккис дойду оҥостубуттара. Аҕам тыаны, ойууру сөбүлээн, бултаан-алтаан, биһигини олохтоох дьон үгэстэрин, сиэрдэрин-туомнарын тутуһарга үөрэппитэ-такайбыта. Оҕолорум манна төрөөбүттэрэ. Онон Мииринэйи дойдуларынан ааҕаллар. Туох кистэлэ кэлиэй, Мииринэй куорат кэлии үлэһит (вахтанан) дьонунан толору. Биһиги олохтоохтор санаабытынан хамнастаһа эрэ кэлэр дьон Мииринэй сайдыытыгар улаханнык наадыйбаттар, суолта уурбаттар. Онтон олохтоохтук олорор дьон улууспут, куораппыт аныгы, сайдыылаах буоларын туһугар ис сүрэхпититтэн кыһаллабыт, туруулаһабыт. АЛРОСА дьон туһугар ыытар бэлиитикэтин өйүүбүт”.
Айталина Шагдурова – Сунтаар улууһуттан сылдьар эдэр ийэ: “Мин оскуолабын Сунтаарга бүтэрбитин. Онтон баҕаран туран Мииринэй куоракка үөрэххэ киирбитим. Дьоҕус куоракка туохха да улаханнык аралдьыйбакка үөрэммитим. Билигин дьиэ кэргэмминээн Мииринэй куоратыгар олоробут. Ипотеканан кыбартыыра атыыласпыппыт. Оҕолорум уонна бэйэм араас успуорт, култуура секцияларыгар, тэрээһиннэригэр туох да харгыһа суох күннэтэ сылдьабыт, дьарыктанабыт. Куоракка барыта чугас турар буолан бириэмэ суолга-айаҥҥа бараммат. Ол иһин, Мииринэй куорат оҕо сайдарыгар, бэйэҥ сайдаргар толору кыаҕы биэрэр. Манна атын куораттарга курдук бириэмэни сырсыбаккын, толору олоҕу билэҕин диэн сыаналыыбын. Дойдум Сунтаар чугас буолан өрөбүллэргэ, сынньанар кэммитигэр баран күүлэйдээн, дойдум салгынынан дуоһуйа тыынан кэлэбит. Мииринэй билиҥҥи кэм сайдыылаах куораттарыттан биирдэстэрэ буолар”.
Мин көрүүбүнэн, куорат, оройуон салалтата эрэ буолбакка саамай сүрүнэ олохтоох дьон «Мииринэй- дьоллоох дьон олорор куората буоллун» диэн санаанан салайтаран олорор сирдэрин сайдыытыгар араас хайысхалаах үлэни бииргэ ыыталлар.
Мира АФАНАСЬЕВА