Ханнык баҕарар ийэ кыыс оҕотун кытта иллээх, бэйэ-бэйэҕэ итэҕэйэр, эрэнэр буолуон баҕарар. Хомойуох иһин, дьиҥ олох көрдөрөрүнэн киһи барыта оннук баҕа санаалаах буолбатах. Бу баҕа санаа туолуутугар туох сыыһалар баалларын ырытан көрүөххэйиҥ.
Ийэ таптала — бу тапталы тыытан, харахпытынан туттар тэрили курдук кыайан көрбөппүт. Тапталы биэрэр, оҕотун олус учугэйдик көрөр-харайар да ийэ сыыһалары оҥоруон сөп. Саамай тарҕаммыт сыыһаларга тохтоон ылыахпыт. Бу сыыһалары оҕо үйэтин тухары саныыр, “трамва” ылбыт буолуон сөп.
- Сиэри таһынан хонтуруол. Оҕону хонтуруоллуур төрөппүт оҕотугар кыһалларын көрдөрөр. Ол гынан баран аһары хонтуруол ийэ уонна оҕо сыһыаннарыгар өйдөспөт буолууну үөскэтиэн сөп. Аһары хонтуруолланар оҕо бэйэтэ личнай миэстэтэ, тыынар салгына суох курдук сананар буолар.
Тугу гынабыт: Ийэ оҕотугар эрэниэхтээх, оҕо бэйэтин тула бэйэтэ билэринэн сылдьар миэстэлээх, бириэмэлээх буолуохтаах. Манна төрөппүт быраабылалара киирсэллэр, эрээри аһары барытын хонтуруоллаан буолбакка. Оҕо хас биирдии хаамыытын маныыр, хонтуруоллуур сатаммат.
- Оҕоҕутугар көмөлөөх буолуугут ситэтэ суох. Кыыс ийэтэ хайдаҕын көрөн, истэн, үтүктэн, холобур оҥостон улаатар. Ийэ оҕотугар көмүскэл, сүбэһит, саамай улахан тирэҕэ буолуохтаах. Ийэ тирэҕэ, көмөтө суох буоллаҕына оҕо бэйэтин соҕотох курдук сананар буолар.
Тугу гынабыт: Ийэ киһи оҕотугар элбэх бириэмэтин аныахтаах. Ыараханы, саҥаны туоруур кэмнэригэр көмөлөөх буолуу улахан оруоллаах. Оччоҕо оҕоҕут тапталлаах, күндү киһи буоларын өйдүө.
- Атын оҕолору кытта кыыскытын тэҥнээн көрөҕүт. Атын оҕону кытта оҕоҕутун тэҥниир сыыһа быһыы. Интэн сылтаан оҕоҕут бэйэтин сыаналаммат, мөлтөхпүн дии сананар, бэйэтин таптаабат буолар. Хас биирдии оҕо бэйэтэ уратылаах, талааннаах буолар. Ону эһиги төрөппүттэр көмөгүтүнэн, тапталгытынан арыйыахтааххыт.
Тугу гынабыт: Оҕоҕут сөбүлүүрүн, сатыырын, интэриэһин өрө көтөҕүҥ, сабымаҥ, бүөлээмэҥ. Бэйэҕит интэриэскитинэн оҕону салайымаҥ. Оҕо бэйэтэ талар бырааптаах, көрүүлээх буолуутун бобумаҥ. Оҕоҕут ситиһиилэрин хайҕааҥ, киэҥ туттуҥ.
- Икки өттүттэн өйдөспөт буолуу. Ийэ оҕотун кытта сөпсөспөккө этиһиигэ, өйдөспөт буолууга тириэрдиэн сөп. Мин эрэ этиим сөп, эн оҕоҕун, барытын мин эрэ быһаарабын диэн тылларгыт оҕоҕутун бэйэҕититтэн тэйитиэн, бэйэҕитин абааһы көрдөрүөххүтүн сөбүн өйдөөҥ.
Тугу гынабыт: Өйдөспөт буолуу үүннэҕинэ бэйэ-бэйэҕит тылгытыгар киирсэ сатааҥ, истиһиҥ, ким сыыһарын өйдөөҥ. Оҕоҕутугар бэйэтин санаатын эттэриҥ уонна болҕомтолоохтук истиҥ. Ол кэннэ боппуруоһу быһаарыҥ. Оҕоҕутун кытта төһөннөн үчүгэйдик кэпсэтэгит да, кэлин эмиэ ыарахан бириэмэ үүннэҕинэ быһаарсарга чэпчэки буолуоҕа, устунан оннук күннэр үүммэт да буолуохтара.
- Сатаан кэпсэппэккит. Кэпсэтии оҕону иитиигэ улахан оруоллаах. Төрөппүт оҕотугар кэпсэтэр бириэмэ анаабат буоллаҕына оҕоҕут эһигиттэн тэйбит, эһиги этиигитин истибэт, наадыйбат буола улаатар. Онтон сылтаан оҕо улаатан истэҕин аайы араас өрүттээх кыһалҕалара элбээн бараллар.
Тугу гынабыт: Оҕону кытта кыра сааһыттан элбэхтик кэпсэтиҥ, оҕоҕутугар холобур буолуҥ. Дьиэ кэргэн үгэстэрин элбэтиҥ, ону тутуһуҥ. Бэйэҕитин уонна оҕону ытыктыырга үөрэтиҥ, оҕоҕут аттыгар мэлдьи баар буолуҥ, таптыыргытын этэргитин, кууһаргытын умнумаҥ!
Биири этиэхпин баҕарабын: Кыыс оҕону кытта ийэ сыһыана дьүөгэлии курдук буолуута иитиигэ сыыһаларга тириэрдиэн сөбүн өйдөөҥ. Оҕоҥ уонна дьүөгэ диэн атын аттыттар, бу сыһыаны булкуйумаҥ.
Алена ПАВЛОВА,
Өрөспүүбүлүкэтээҕи психологическай киин
Сунтаардааҕы филиалын социальнай педагога