Аарыма алдьархайдаах ыар сүтүктэри оҥорбут 1941-1945 сс. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ Күүкэй нэhилиэгиттэн 132 киhи ыҥырыллыбыта. Төрөөбүт дойдуларын көмүскэлигэр мүччүрүйбэт ытык иэстэрин толорорго олохторун толук уурбуттар – 62, ол иhигэр сураҕа суох сүппүттэр – 39 уонна Кыайыы кынаттанан төрөөбүт-үөскээбит түөлбэлэригэр эргиллэн кэлбит – 70, кинилэртэн 11 ханна сулууспалаабыттарын туhунан сибидиэнньэ суох. Күүкэйдэр кыргыhыы толоонугар хорсуннук сэриилэспиттэрэ. Кинилэр ортолоругар хас да бойобуой уордьан кавалердара бааллар. Ол курдук, Максимов Софрон Степанович (1911-1993), полковник, Ленин, Кыhыл Знамя, Кыhыл Сулус, сэрии кэнниттэн Үлэ Кыhыл Знамята уордьаннарынан наҕараадаламмыт. Байыаннай академия профессора Максимов Мисаил Степанович (1908-1979) Кыhыл Знамя, «Москва оборонатын иhин» уордьаннардаах. Кыһыл Сулус уордьаннаах – Самсонов Владимир Парфеньевич (1922-1989).
Биир ыалтан хас да киһи сэриигэ ыҥырыллыбыта
Федоровтар: Степан Потапович (1909 с.т.) 1943 с. бэс ыйыгар фроҥҥа тиийбэккэ ыалдьан Ярославль куоракка көмүллүбүт. Григорий Потапович (1911 с.т.) сэриигэ 1941 с. ыҥырыллыбыт, 80-с тимир суолу оҥорор-өрөмүөннүүр батальонугар сулууспалаабыт. 1942 с. от ыйын 6 күнүгэр Кантемировкаҕа билиэҥҥэ түбэһэр уонна 1942 с. сэтинньи 12 күнүгэр өлбүт. Николай Потапович (1910 с.т.) 1941 с. бастакы хомуурга сэриигэ барбыт. 1942 с. от ыйын 12 күнүгэр билиэн түбэhэр уонна 1943 с. тохсунньу 1 күнүгэр өлбүт.
Архиповтар: Никита Герасимович (1900 с.т.) сэрии толоонугар 1943 с. олунньу 2 күнүгэр өлбүт. Алексей Герасимович (1916 с.т.) 1943 с. Московскай уобалас Краслино дэриэбинэтигэр көмүллүбүтэ биллэр. Ариан Герасимович 1920 с.т., 1944 с. бэс ыйын 11 күнүгэр уоттаах сэрии ортотугар сырдык тыына быстыбыт.
Дормидонтовтар: Иван Николаевич (1912 с.т.) «Коммунар» колхуостан 1941 с. ыҥырыллыбыт, сэриигэ бааhыран 1942 с. алтынньы 21 күнүгэр өлбүт. Константин Николаевич (1913 с.т.) 1942 с. ыҥырыллыбыт уонна ити сыл ахсынньытыгар сураҕа суох сүппүт. Егор Николаевич (1914 с.т.) «Коммунар» холкуостан 1941 с. сэриигэ ыҥырыллыбыт, Смоленскай уобалас Сычевскай оройуонун Покусинка дэриэбинэтигэр кыргыhа сылдьан өлбүт, онно көмүллүбүт.
Максимовтар: Алексей Осипович (1915 с.т.) Арҕааҥҥы фроҥҥа сэриилэhэ сылдьан 1942 с. өлбүт. Николай Осипович (1903-1980) Арҕааҥҥы фроҥҥа сулууспалаабыта. Дмитрий Осипович (1919 с.т.) Иркутскайга байыаннай собуокка 2 сыл үлэлээн демобилизацияламмыт. Степан Осипович (1917 с.т.) байыаннай сулууспаҕа 1943-1944 сс. сылдьыбыта. Андрей Осипович 1922 с.т., Японияны үлтүрүтүү кыттыылааҕа.
Аҕа көлүөнэ дьоммут уоттаах сэриигэ олохторун толук уурбуттара, хааннарын тохпуттара, ыраах тыылга кыайыыны уhансыбыттара. Кинилэр сүдү ааттарыгар сүгүрүйэбит, ытык иэспит көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бара туруо. Биhиги эйэлээх олохпут туhугар охсуспут, үлэлээбит үтүө дьоммут ааттара үйэлэргэ өрүүтыыннаах буолуоҕа.
Нюргуяна ЛЬВОВА,
Күүкэй олохтоох бибилэтиэкэтин сүрүн үлэһитэ.
Оччотооҕу хаһыат суруйууларыттан
Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Күүкэй нэһилиэгэр үс холкуос баара – «Бассабыык», «Коммунар», «1 Маай».
Сэрии маҥнайгы сылын сайыныгар «Коммунар» холкуоска 12013 сүөһү баара. Онно 18278 цн сиилэһи бэлэмниир сорук түһэриллибитэ. «Бассабыык» холкуоска 9755 сүөһүгэ 15075 цн оту, 114 цн сиилэһи, «1 Маай» холкуоска 3564 сүөһүгэ 18278 цн сиилэһи, 6220 цн оту сорудах түһэриллибит.
Сэрии сылларыгар холкуостаахтар тыылга таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрин кэрэһэлиир ыстатыйалар оройуон хаһыатыгар тахсыбыттар.
«Саха АССР ХХ сылын аатынан социалистическай куоталаһыыга киирсибит «Бассабыык» холкуос 1 №-дээх биригээдэтин членэ таб. Петров В.Д. илиинэн от охсуутугар, күн ахсын 1 ганы охсон күннээҕи нуорматын 133% толорор. Ити курдук 64 саастаах Криллин П.И. оҕонньор күннээҕи нуорматын ортотунан 110 бырыһыан толорууну ситистэ.» («Сталин суола», 1942 с атырдьах ыйын 12 к.).
Сэрии сылларыгар Күүкэй Эбэ хотуҥҥа балыгы хотуулаахтык бултаабыттара. Хас да звенолаах Никифоров М.А. баһылыктаах биригээдэ тэриллибитэ. Күүкэй киэҥ туонатыгар 5-тии муҥханы тэҥинэн түһэрэллэрэ. Биригэдьиир Никифоров М.А. үлэ тэрээһинин үчүгэйдик туруорбутун түмүгэр, 1942 сыл былаана 178,2%, биир кварталлааҕы былаанын 159,1%, онтон кулун тутардааҕы былаанын 159,1% толору ситиспитэ. Фронтовой сакааһы толорорго уһулуччу үтүөлээҕин бэлиэтээн туран, БСК (б) райкомун бюрота уонна райсовет исполкома Күүкэй балыктыыр биригээдэтин биригэдьиирин М.А.Никифоровы оройуоннаҕы Бочуот дуоскатыгар таһаарбыттара. Бу туһунан «Сталин суола», 1943 с. кулун тутар 5 күнээҕи нүөмэригэр бэчээтэттэммит.
«Кутана толорута суох орто оскуолатын оҕолорун оборона фонугар заем облигациятынан, харчынан, онтон да атыттарынан көмөлөһөргө Күүкэй начальнай оскуолатын үөрэнээччилэрэ социалистическай куоталаһыыга ыҥырбыттара. Кутана ыччаттара Күүкэйдэр ыҥырыыларын улахан көтөҕүллүүнэн көрүстүлэр». Салгыы «Ыччат инициативалара» диэн ыстатыйаҕа «… 271 солк харчыны, 79 куобах тириитин, 1600 заем облигациятын суруйтарбыттар» диэн суруллубут. («Сталин суола», 1941 с. сэтинньи 27 күнэ).
Күүкэйдэр Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар фроҥҥа да, тыылга да бэйэлэрин харыстаммакка Ийэ дойдуларын туһугар турууласпыттара, кыайыыны уһансыбыттара. Сэрии толоонугар охтубуттарга, кыттыылаахтарга анаан «Коммунар», «Бассабыык» холкуостар олохторугар мемориальнай өйдөбүнньүктэр туруоруллубуттара.
Светлана ПОПОВА,
Күүкэй олохтоох дьаһалтатын сүрүннүүр исписэлииһэ
Күүкэйтэн Ленинград оборонатыгар кыттыбыттара
Акимов Степан Максимович
Степан Акимов 1914 с. төрөөбүт. Кини саха сиригэр бастакы стахановецтартан биирдэстэрэ. Ол иһин норуокка Ыстахаанабыс Ыстапаан диэнинэн биллэр. Сайын 1941 с. «Бассабыык» холкуоска от үлэтин үгэнигэр сырыттаҕына сэриигэ барарга бэбиэскэ туттарбыттар. Байыаннай бирисээгэ ылыныаҕыттан Степан Максимович Ленинградскай, Волховской, Прибалтийскай фроннарга иккис тимир суолу тутар-өрөмүөннүүр биригээдэ састаабыгар путеец саллаат быһыытынан сулууспалаабыт. Бастакы бойобуой сүрэхтэниитин 1942 с. ыам ыйыгар Старай Русса куоракка ааспыт. Үлтү буомбаламмыт тимир суол шпалаларын, рельсэлэрин уот ыстаал холорук быыһыгар сынньалаҥа суох өрөмүөннүүллэр эбит. Ыстапаан олус кытыгырас киһи эбит. Сэрии сынньалаҥар араас омуктардыын сүүрэн куоталаһаллар эбит. Кини биэтэккэ ким хайа иннигэр кэлэрэ үһү. Кыайыыны Берлин чугас куоратыгар көрсүбүт. «За оборону Ленинграда», «За взятие Праги», «За победу над Германией» мэтээллэрдээх.
Данилов Василий Яковлевич
Василий Данилов 1911 с. төрөөбүт. Сэриигэ 1941 с. ыҥырыллыбыт. Үөрэҕэ суох эбит. 40-с тимир суолу өрөмүөннүүр биригээдэҕэ сулууспалаабыт. Дьонун харыстыыр сыалтан сэрии туһунан кэпсээбэт эбит. Биирдэ эмит ыйыттахтарына, сэриигэ киһи сэргиирэ туох да суох диирэ үһү. Даниловтар ийэлэрэ Ксения Николаевна алҕас икки фронтовиктар кэпсэтэллэрин истибит. Онно кэргэнэ бороҥуйга караулга турдаҕына хамандыыра кэлбит. «Стой» диэбэтэхпэр улаханнык мөҕүллүбүтүм диэн доҕоругар кэпсээбит. Саха саллаата нууччалыы билбэтиттэн байыаннай устаабы ситэ өйдөөбөтөх буолуон сөп. Сэриини Латвияҕа түмүктээбит.
Васильев Егор Иннокентьевич
Егор Васильев 1915 с. төрөөбүт. Үөрэҕэ суох. Сэриигэ путеец саллаат быһыытынан сылдьыбыт. Ленинград таһыгар тимир суолу өрөмүөннүү сылдьан буомбаҕа түбэһэн улаханнык контузияламмыт. Халыҥ буорунан көмүллүбүтүн тутатына бииргэ сулууспалыыр доҕотторо хостооннор, тыыннаах хаалбыт. Бэтэрээн хас да күннээх киирсии кэннэ, сэрии буолбут сиригэр киһи хааныттан чалбах буоларын көрүөххэ ынырыга диирэ үһү. Егор Иннокентьевич сэриини Берлиҥҥэ 7 км тиийбэккэ түмүктээбит.
Львов Прокопий Егорович
Прокопий Львов 1914 с. төрөөбүт. Сэриигэ Алдаҥҥа көмүс хостооһунугар рабочайынан үлэлии сылдьан ыҥырыллыбыт. Кини киин сиргэ үлэлээбит буолан нууччалыы быһаарсар эбит. Сулууспатын Япония кыраныыссатыгар саҕалаабыт. Ленинград сэриитигэр морской пехотаҕа пулеметчигынан сылдьыбыт. Прокопий Егорович сэрии ынырыгын, хастыы да күн аһаабакка, уу да испэккэ сылдьалларын, холуодьастар киһи төбөтүнэн туолан туралларын туһунан өлөр ыарыытыгар сытан кэргэнигэр кэпсээбит. Прокопий Егорович бойобуой наҕараадаларын, докумуоннарын бэйэтин кытта илдьэ барбыт. Ол кини баҕа санаата эбит. Прокопий Егорович 1953 с. үчүгэй үлэтин иһин Москваҕа ВДНХ-ҕа баран кэлбит. Ол бара сырыттаҕына улахан уочаракка олохтоохтор силэйэн биэрэллэр, инники аһараллар эбит. Бу олохтоохтор «За оборону Ленинграда» мэтээли көрөн махталлара эбит.
Ксения САВВИНОВА,
Күүкэй политехническай орто оскуолатын бибилэтиэкэрэ.