Сунтаардааҕы инбэлииттэр уопсастыбаларыгар 2013 сылтан бэрэссэдээтэлинэн үлэлиибин. Үлэбин саҥардыы саҕалыыр сылбар өрөспүүбүлүкэтээҕи инбэлииттэр XI Спартакиадалара буоларын туһунан балаһыанньаны туппутум. Бу кэмнэргэ нэһилиэк дьаһалтатын көрүдүөрүгэр, анаабыт курдук, Афанасий Терентьевич Жараевы көрсө түстүм. Буолаары турар Спартакиадаҕа кыттарга Сунтаар хамаандатын тэрийэр туһунан сүбэлэһиэххэ наадатын эттим. Афанасий Терентьевич биир да кэлтэгэй кэппиэйкэ төлөбүрэ суох, тус баҕа санаатынан бу буолар Спартакиадаҕа Сунтаар хамаандатын тэрийэр үлэни саҕалаабытынан барбыта.
Олорон эрэ волейбол
Бу өрөспүүбүлүкэтээҕи Спартакиада бырагырааматыгар урут хаһан да көрбөтөх, билбэт көрүҥмүт – олорон эрэ волейбол – баара. Бу көрүҥҥэ тирэнэр-хамсанар аппарааттарыгар аһааҕырыылаах инбэлииттэр оонньууллар эбит. Ол саҕана хамаанда састааба дьахтар уонна эр киһи холбоһуктаах буолара – 4 эр киһи уонна 2 дьахтар. Хамаандаҕа бастакы кыттааччынан Афанасий Терентьевич үөрэнээччитин Владислав Зедгенидзеви аҕалбыта. Кини волейбол хамаандатын хапытаана буолбута. Салгыы хамаандаҕа дьон хомуйан саҕалаабыппыт. Алена Дмитриеваҕа төлөпүөннээн, олорон эрэ волейболлааһыҥҥа кыттарыгар көрдөспүппүт. Алена тута сөбүлэһэн, Бүлүүттэн сборданыы эрчиллиитигэр кэлбитэ. Кэлин хамаандаҕа Евгений Леонтьев, Владимир Тимофеев, Артем Иванов холбоспуттара. Ити курдук сыыйа-баайа хамаандабыт туолан испитэ. Толору састааптаах хамаанда буолуохпутун, арай, биир кэрэ аҥаар оонньооччубут тиийбэт этэ. Хамаанда түмсүүтүн ыспат, көҕүн ыһыктыбатын туһуттан, бу иннинэ биирдэ да волейболлаабатах киһи, бэйэм оонньуурга сөбүлэспитим. Олорон эрэн волейболлааһын быраабылатын интэриниэттэн көрөн эрчиллэн барбыппыт. Устье успуорт саалатыгар мустан оонньуурбут. Инбэлииттэр XI Спартакиадалара 2013 с. ахсынньытыгар буолбута. Бу Спартакиадаҕа Сунтаар улууһа хамаанда туруоран бастакытын кыттыбыта. Ол иннинэ биирдиилээн эҥин спортсменнарбыт кытталлар этэ. Бэйэтэ туһунан сенсация курдук буолбута. Бу сыралаһан эрчиллибит олорон эрэ волейболлааһыммыт көрүҥэр хамаандабыт эрэллээхтик бастаабыта. Бу кыайыыбыт биһиэхэ эрэли сахпыта, инникитин Сунтаар улууһугар адаптивнай успуорт көрүҥэ сайдарыгар төһүү буолбута диэтэхпинэ, бука, сыыспатым буолуо.
Ити 2013 сылтан 2015 с. диэри олорон эрэ волейбол көрүҥэр Сунтаар улууһа өрөспүүбүлүкэҕэ иннин кимиэхэ да биэрбэтэҕэ. Хамаандабыт “көмүс” састаабыгар киирэллэрэ: Зедгенидзев Вячеслав (Сунтаар), Леонтьев Евгений (Устье), Тимофеев Владимир (Сунтаар), Иванов Артем (Маар Күөл), Дмитриева Алена (Сунтаар), Данилова Агафия (Кутана), Максимова Наталия (Сунтаар), Андреева Валентина (Кутана), Потапов Леонид (Дьаархан).
Онтон 2016 сылтан хамаандалары эр дьон уонна дьахталлар диэн араарар буолбуттара. Сунтаар улууһун волейболга хамаандалара, эр дьон даҕаны, кэрэ аҥаардара даҕаны, өрөспүүбүлүкэ үгүс чемпионаттарын кыайыылаахтара, призердара буолбуттара, СӨ сүүмэрдэммит хамаандатын састаабыгар киирэн оонньообуттара. Инньэ гынан, биһиги волейболистарбытынан олус киэн туттабыт – хамаанда састаабыгар оонньоон Арассыыйа чемпионатын боруонса призера буолбут Евгений Леонтьевынан, волейболга успуорт маастара Сардаана Прокопьеванан (Тойбохой), успуорт маастарыгар кандидаттар Агафия Данилованан, Нина Краскованан (Сунтаар), Герасим Николаевынан (Күндэйэ), СӨ чемпионнара Лидия Жиркованан (Тойбохой), Егор Степановынан (Сунтаар), Александра Константинованан (Элгээйи), Евдокия Макарованан (Күндэйэ), Валерий Федоровынан (Сунтаар), Дмитрий Андреевынан (Бордоҥ).
Биир инники күөҥҥэ тутар, киэн туттар киһибит – Дмитриева Алена Георгиевна, олорон эрэ волейболга Арассыыйа үтүөлээх успуорт маастара, Европа икки төгүллээх чемпиона, аан дойду чемпиона. 2015 с. ыытыллыбыт СӨ чемпионатыгар Арассыыйа сборнайын олорон эрэ оонньонор волейболга ыстаарсай тириэньэрэ А.Н. Овсянников Аленаны таба көрөн, Арассыыйа дьахталларга хамаандатын сборнайыгар киллэрбитэ. Алена Арассыыйа хамаандатын састаабыгар киирэн баран, чемпионнуу кыайыыга дьулуурдаах майгытынан успуорка сөҕүмэр суолу ааста. Алена Дмитриева – 2016 с. Паралимпиада сайыҥҥы оонньууларыгар киирэр көрүҥнэринэн ыытыллыбыт аһаҕас Бүтүн Арассыыйатааҕы күрэхтэһии кыттыылааҕа, 2015 с. Европа чемпионатын үрүҥ көмүс призера, 2016-2019 сс. Арассыыйа чемпионатын 5 төгүллээх боруонса призера, 2019 уонна 2021 сс. Европа 2 төгүллээх үрүҥ көмүс призера, 2018 с. Аан дойду чемпиона. 2020 с. Япония Токио куоратыгар ыытыллыбыт сайыҥҥы XVI Паралимпиада кыттыылааҕа.
Ити курдук Аленабыт уһулуччу ураты биографиялаах. Саха дьахтар спортсменнарыттан соҕотох маннык успуорт оонньуу көрүҥэр үрдүк таһымнаах ситиһиилэрдээх спортсмен буолар.
Төрүт остуол оонньуулара
Биһиги спортсменнарбыт адаптивнай успуорт атын көрүҥнэринэн эмиэ ситиһиилээхтик дьарыктаналлар. Ол курдук, чэпчэки атлетикаҕа, төрүт остуол оонньууларыгар, голболга, остуол тенниһигэр, буулдьанан ытыыга чаҕылхай кыайыылары ситиспиттэрэ.
Төрүт остуол оонньууларыгар сүҥкэн ситиһиилэрдээх спортсменнарбыт Александра Алексеева (Сунтаар) – успуорт маастарыгар кандидат, СӨ хас даҕаны төгүллээх чемпиона, Манчаары оонньууларын үрүҥ көмүс призера, Наталья Никифорова (Сунтаар) – успуорт маастара, өрөспүүбүлүкэ күрэхтэрин хас даҕаны төгүллээх чемпионнара, призердара, анал стипендяны олохтооччу, Николай Егоров (Сунтаар) – успуорт маастарыгар кандидат, СӨ хас даҕаны төгүллээх чемпиона, призера, Людмила Черепанова (Бордоҥ) – успуорт маастара, СӨ хас даҕаны төгүллээх чемпиона, призера.
Остуол тенниһэ
Остуол тенниһигэр Иванова Розалия Ивановнабыт (Кутана) аата киэҥник биллэр. Кини бу көрүҥҥэ СӨ чемпиона уонна призера, Арассыыйа остуол тенниһигэр федерациятын 2-с категориялаах судьуйата. Розалия Иванова уонна Иван Николаев (Дьаархан) быйыл 2023 с. ыытыллыбыт “Дьулуур” успуорт адаптивнай көрүҥнэригэр (истибэттэр успуортара) СӨ XIV Спартакиадатыгар остуол тенниһигэр хамаанданан киирсиигэ боруонса призер буолары ситиспиттэрэ.
Голбол
Голбол – хамаанданан оонньонор көстүүлээх оонньуу. Манна харахтарынан доруобуйаларыгар хааччахтаахтар оонньууллар. Бу көрүҥҥэ биһиги улууспут дьахталларга да, эр дьоҥҥо да хамаандалара өрөспүүбүлүкэ биир күүстээх хамаандаларын кэккэтигэр сылдьаллар. Зонатааҕы да, өрөспүүбүлүкэтээҕи да голбол күрэхтэригэр хаста да призер буолан тураллар. Биһиги улууска бу көрүҥү сайыннарыыга бастакынан саҕалаабыт голболистарынан Егорова Саргылана (Сунтаар), Николаева Альбина (Тойбохой), Ераскумов Иван (Сунтаар), Иванов Клим (Сунтаар, (1981-2021), Алексеев Михаил (Сиэйэ (1961-2021), Филиппов Александр (Элгээйи), Абакумов Александр (Сунтаар) буолаллар.
Оттон дьахталларга Сунтаар хамаандата: Попова Лилия Петровна (Сунтаар), Саргылана Егорова (Сунтаар), Попова Лилия Валерьевна (Уһун Күөл), Наталия Семенова (Сунтаар), Николаева Альбина (Тойбохой), быйылгы “Дьулуур” XIV Спартакиада боруонса призера буолары ситиспиттэрэ.
Чэпчэки атлетика уонна буулдьанан ытыы
Чэпчэки атлетикаҕа өрөспүүбүлүкэ, зона таһымнаах күрэхтэһиилэр кыайыылаахтара Иванов Сунтарий (Сунтаар), Петров Анатолий (Дьаархан), Николаев Михаил (Элгээйи), Васильева Айыына (Кутана) ааттарын бэлиэтээн этиэхпин баҕарабын.
Буулдьанан ытыы курдук успуорт көрүҥэ биһиги улууспутугар түргэн тэтимнээхтик сайдар. Биһиги спортсменнарбыт бу көрүҥҥэ араас таһымҥа ситиһиилээхтик, үрдүк көрдөрүүлээхтик кытталлар: Михайлов Илларион (истибэттэр успуортара) – успуорт маастарыгар кандидат, 2017 с. Арассыыйа чемпионатын боруонса призера, СӨ чемпиона, Саха сирин норуоттарын спортивнай оонньууларын икки төгүллээх үрүҥ көмүс призера, Краскова Нина (ПОДА) 2018-2022 сс. СӨ буулдьанан ытыыга чемпиона.
Киэн тутта ааттыыбыт
Сунтаар улууһугар успуорт адаптивнай көрүҥнэрэ сайдалларыгар бигэ кылааттарын киллэрбит, улуус, зона, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар ситиһиилээх киэн туттар дьонноохпут: Дайаана уонна Вячеслав Зедгенидзевтэр (Сунтаар), Максим Максимов (Кутана), Наталья Еремеева (Сунтаар), Егор Спиридонов (Сунтаар), Андрей Александров (Сунтаар), Айталина Ефремова (Сунтаар), Сергучева Светлана (Күндэйэ), Токуев Василий (Кутана), Пахомов Александр (Элгээйи), Кондратьев Данил (Дьаархан).
Ону таһынан кэнники сылларга биһиги кэккэбитин успуорка үчүгэй көрдөрүүлээх спортсменнар хаҥаталлар: Егоров Андрей (Сунтаар), Федотова Светлана (Сунтаар), Спиридонов Рудольф (Куокуну), Кирсанова Ирина (Сунтаар), Чолбодуков Айаал (Сунтаар), Тимофеев Иван (Сунтаар), Семенов Артем (Сунтаар), Макаров Ньургустаан (Күүкэй).
Эдэр спортсменнартан ойуччу тутан “Дьулуур” Спартакиада призердарын: Дорофеев Спартагы (Кириэстээх) – чэпчэки атлетика (ядро), Иванова Велена-Мичийээнэни (Элгээйи) – чэпчэки атлетика (ядро), Никифорова Аленаны (Дьокуускай) – чэпчэки атлетика (сүүрүү), Иванова Сабияны (Сунтаар) – ытыы, бэлиэтиэхпин баҕарабын.
Тириэньэрбит Жараев Афанасий Терентьевич 2015 с. Санкт-Петербурдааҕы университекка «Адаптивная физическая культура в практике работы с инвалидами и другими маломобильными группами населения» диэн анал бырагыраамҕа квалификацияны үрдэтэр кууруска үөрэммитэ уонна ол кэмтэн адаптивнай успуорт инструкторынан үлэтин саҕалабыта.
Бу курдук биир түмсүүлээх үлэбит үтүө түмүктэрэ көстөн барбыттара. 2016-2017 сс. Сунтаардааҕы уопсастыбабыт өрөспүүбүлүкэтээҕи адаптивнай физкультураҕа уонна спорка бастыҥ тэрилтэлэр куоҥкурустарыгар 1-кы миэстэни ылбыта.
2017 с. СӨ успуорт адаптивнай көрүҥнэригэр XII Спартакиадатыгар Сунтаар улууһун хамаандата Дьокуускай куорат кэннэ иккис миэстэни ылары ситиспитэ.
Инбэлииттэр уопсастыбаннай тэрилтэлэригэр 2023 с. биир бэлиэ түгэнинэн от ыйын 12-16 күннэригэр Аммаҕа ыытыллыбыт “Дьулуур” успуорт адаптивнай көрүҥнэригэр XIV Спартакиадата буолла. Адаптивнай Спартакиада бастакытын бу маннык киэҥ далааһыннаахтык, сүҥкэн тэрээһиннээхтик ыытылынна. Спартакиада ыытыллар болдьоҕо эмиэ уларыйда: мантан ылата 4 сылга биирдэ ыытыллар буолуоҕа. Быйылгы Спартакиадаҕа 1800-тэн тахса киһи, 32 хамаанда кытынна. Уопсай көрдөрүүнэн Сунтаарбыт хамаандата 6-с миэстэҕэ таҕыста.
2022 с. Афанасий Жараевка, бука бары үөрүөхпүт иһин, спортсменнары бэлэмнээһиҥҥэ ситиһиилээх үлэтин иһин СӨ үтүөлээх тириэньэрэ үрдүк аат иҥэриллибитэ. Афанасий Терентьевич – иитээччилэригэр ытыктанар, тэрийии, түмүү өттүгэр айылҕаттан талааннаах тириэньэр. Күүстээх, саппаҕырбат санаатынан биһигини өрүү кыайыыга кынаттыыр айылгылаах.
Түмүккэ
Бүгүҥҥү күн туругунан Сунтаар улууһугар успуорт адаптивнай көрүҥнэрэ эрэллээхтик сайдаллар. Доруобуйаларыгар хааччахтаах спортсменнарбыт кыайыыга дьулуурдарынан үрдүк чыпчааллары ситистибит. Түгэни туһанан доруобуйаларыгар хааччахтаах эдэр дьону успуордунан дьарыктаналларыгар көҕүлүөм этэ. Физкультуранан уонна успуордунан дьарыктаныы социальнай адаптацияҕа уонна реабилитацияҕа дьоһун суолтаны ылаллар. Доруобуйатыгар хааччахтаах киһини бастаан успуорка сыһыарарга хаһан баҕарар өр ылыннарыылаах кэпсэтии буолааччы. Ол эрээри маҥнайгы күрэхтэһии, эрчиллии кэнниттэн бэйэлэрэ успуорка убанан, сөбүлээн күүскэ дьарыктанан барааччылар. Ол курдук, эрдэ дьиэҕэ бүгэн, ханна да тахсыбакка олорбут дьоммут олох олорорго сыал-сорук туруорунан, салгыы сайдарга дьулуһан бараллар, биллэр-көстөр спортсмен буолаллар. Маны таһынан успуордунан дьарыктаныы, биллэн турар, эт-хаан туругар, доруобуйаҕа үтүөнэн эрэ дьайар буоллаҕа.
Биһиги уопсастыбабытыгар өрүү көмөлөһөр, өйүүр “Сунтаар улууһа (оройуона)” МО дьаһалтатыгар уонна чопчу Сунтаар улууһун баһылыга Анатолий Григорьевка, солбуйааччыта Гаврил Еремеевкэ, физическэй култуура уонна успуорт отделыгар (сал. С.А. Павлов) махталбытын этэбит.
Наталия МАКСИМОВА,
Сунтаар улууһунааҕы инбэлииттэр уопсастыбаларын бэрэссэдээтэлэ.