Дьон-сэргэ доруобуйата тупсарыгар, туруктаах буоларын туһугар дойду да, өрөспүүбүлүкэ да, улуус да өттүттэн улахан болҕомто, кыһамньы инники күөҥҥэ ууруллар. Ол эрээри… диирбитигэр тиийэбит. Кыалла илик күннээҕи кыһалҕа син биир баар. Ааспыт нэдиэлэҕэ улуус дьаһалтатын 2024 сыллааҕы үлэтин сырдатар отчуокка нэһилиэнньэ мунаарар, туруорсар боппуруоһа элбэх этэ. Ол курдук, үгүс нэһилиэккэ дьону-сэргэни долгутар ыйытыы доруобуйа харыстабылыгар киирбитэ. Манан сиэттэрэн, биһиги бүгүн Сунтаардааҕы киин балыыһа кылаабынай бырааһын солбуйааччы Мария Игнатьевалыын доруобуйа харыстабылын тула кэпсэттибит.
– Мария Александровна, үтүө күнүнэн. Бастатан туран олохтоох дьону ордук долгутар боппуруостарга тохтоон ылыахха. Урукку сыллары тэҥнээн көрөр эбит буоллахпытына, улууска оҕо төрөөһүнүн ахсаана хайдаҕый? Хат дьахтар доруобуйатын туруга төһө уларыйда, ордук туох ыарыылаах буолар эбитий?
– Сыыппаранан ылан тэҥнээн көрөр эбит буоллахпытына, улууска оҕо төрөөһүнэ сылтан-сыл аҕыйаан иһэр. Ол курдук, кэнники 2 сыл холобурунан, 2023 с. уопсайа 279 оҕо, ол иһигэр биһиги оройуоммутугар 23 оҕо төрөөбүтэ. Ааспыт сылга уопсайа 223 оҕо, ол иһигэр биһиги оройуоммутугар 22 оҕо күн сирин көрдө. Ону тэҥэ, хат дьахтар доруобуйатын туруга кэнники сылларга эмиэ мөлтөөтө. Ордук эндокриннай систиэмэ, сахарнай диабет, щитовиднай железа ыарыылара элбээтилэр. Бу тоҕо элбээтилэр диир эбит буоллахпытына, олох тэтимэ сайдан аныгы мэдиссиинэ көмөтүнэн ыарыыны булар судургу буолла.
– Аҕыйах сылтан бэттэх дьахталлары Дьокуускай куоракка төрөтө ыытар буоллулар. Манна утарсааччы да элбэх. Эһиги туох диэн этиэ этигитий?
– Хат дьахтар уонна саҥа төрүүр оҕо доруобуйаларын харыстыыр, өлүү ахсаанын кыччатар сыалтан 2012 с. РФ дорубуйа харыстабылын миниистирин уураҕа тахсыбыта. Бу уураахха дьахтар ханнык таһымынан төрүү барара быһаарыллар. Ол курдук, уопсайа 3 таһым баар. Бастакы таһымҥа бары оройуоннар балыыһалара киирсэллэр, манна олох доруобай дьахталлар эрэ төрүүллэр. Иккис таһымҥа куорат оройуоннара уонна куораттааҕы перинатальнай киин буолаллар. Үһүс таһым өрөспүүбүлүкэтээҕи бастакы нүөмэрдээх балыыһа (Медцентр) буолар. Бу медцентрга дьахтар төрүүрүгэр хаана барар түбэлтэтигэр, араас пороктаах уонна кэмиттэн эрдэ төрүүр оҕолорго үрдүк технологиялаах өҥөлөр оҥоһуллаллар. Сөптөөх өҥөнү оҥорор исписэлиистэр уонна мэдиссиинэ тэрилэ барыта биир балыыһа иһигэр баар буолан, төрүүргэ да табыгастаах. Былааннаах үлэ төһө да эрдэ барбытын иһин, патологиялаах хат дьахталлар куоракка да барбыттарын үрдүнэн, ыараханнык төрөөн реанимация нөҥүө ааһаллар. Өскөтүн кинилэр манна хаалбыттара эбитэ буоллар, сөптөөх үрдүк таһымнаах өҥөнү дьахтарга да, оҕоҕо да толору оҥорор кыахпыт суох. Онон, эрдэ эпэрээссийэнэн (киэсэрэбинэн) төрөөбүт дьахтар булгуччу куорат усулуобуйатыгар баран төрүүрэ ирдэнэр. Холобур, ааспыт сылга 76 дьахтар киэсэрэбинэн төрөөтө. Уураах киириэҕиттэн биһиги оройуоммутугар уонна бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн үчүгэй көрдөрүүлэннибит. Ол курдук, өлүү ахсаана олох аҕыйаата, кэнники сылларга суох да буолла. Холобур, 2011 с. хомойуох иһин 11 оҕо, ону тэҥэ 3 ийэ олохтон туораабыта. Этэн аһарбытым курдук, аныгы мэдиссиинэ сайдан ыарыыны булуу элбээтэ. Ол иһин, ийэ буолаары сылдьар дьахтар ыарыыны эрдэттэн сэрэтэр инниттэн, кэмигэр куоракка баран ситэри көрдөрүнэрэ, эмтэнэрэ наада.
– Дьахтар куоракка баран төрүүр түгэнигэр түһэр ыала, олорор дьиэтэ-уота суох буолуон эмиэ сөп. Ону тэҥэ, барар-кэлэр бырайыаһыгар харчы өттүгэр эмиэ ыарахаттары көрсөр. Манна туох көмөлөр, чэпчэтиилэр баалларый?
– Дьахтар куоракка баран төрүүр түгэнигэр, биһиги балыыһабыт барар-кэлэр бырайыаһын барытын уйунар. Куоракка түһэр ыала, олорор дьиэтэ-уота суох кыһалҕа элбэх, хомойуох иһин манна балыыһа өттүттэн көмө көрүллүбэт.
– Хайа да улууска анал үөрэхтээх эдэр исписэлиистэринэн хааччыллыы боппуруоһа сытыытык турар. Каадыр өттүн хаарыйар эбит буоллахпытына, былырыын биһиги улууска доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр 29 эдэр үлэһит, олор истэригэр 10 быраас үлэлии кэлбитэ биллэр. Чопчу ханнык быраастар кэлбиттэрин сырдатыаҥ дуо?
– Анал үөрэхтээх эдэр исписэлиистэри тыа сиригэр угуйар курдук «Земский доктор» диэн бырагыраама үлэлиир. Сыл ахсын киин балыыһа уонна доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ манна күүстээх үлэни ыыталлар. Ол курдук, биһиги улууска түөрт терапевт, биир педиатр, биир стоматолог, биир эндоскопист, биир реаниматолог, биир фтизиатр, биир функциональнай диагностика быраастара кэлэн үлэлии-хамныы олороллор. Маны таһынан Аллыҥа, Маар Күөл, Куокуну, Тэҥкэ, Илимниир, Кэмпэндээйи, Бүлүүчээн, Уһун-Күөл нэһилиэктэригэр биэлсэрдэр кэлэн үлэлии сылдьаллар. Бүгүҥҥү күҥҥэ акушер-гинеколог, реаниматолог, стоматолог, хирург уонна Уһун Күөл, Бүлүүчээн нэһилиэктэригэр быраастар тиийбэттэр.
– Балыыһа аныгы тэриллэринэн төһө хааччыллан турарый?
– Бу кэнники сылларга «Доруобуйа харыстабылын бастакы сүһүөҕүн саҥардыы» бырагырааманан УЗИ, ЭКГ, флюорография, рентген, көһө сылдьар рентген, норкуос биэрэр уонна маммография аппарааттара кэлэн үлэлии тураллар. Ону таһынан ити этиллибит бырагырааманан Толоон, Хадан нэһилиэктэригэр модульнай ФАП, Уһун Күөлгэ модульнай уонна Элгээйи нэһилиэгэр врачебнай амбулаториялар арыллан үлэлии тураллар.
– Эминэн-томунан хааччыллыы боппуруоһа хайдаҕый?
– Эминэн-томунан хааччыллыы боппуруоһа биллэрин курдук, доруобуйаларынан хааччахтаах дьоҥҥо, диспансернай учуокка турааччыларга ол эбэтэр, сахарный диабет, бүөр, ревматоидный артрит, онкологическай о.д.а. ыарыылаах дьоҥҥо анал бырагыраамаларынан бэриллэ тураллар. Маны тэҥэ, үс саастарыгар диэри оҕолорго, элбэх оҕолоохторго 6 саастарыгар диэри босхо эмп көрүллэр.
Эбэн этиэм этэ, ыарыыны эрдэттэн бохсор, сэрэтэр туһуттан диспансеризацияҕа элбэхтэ үлэлэһэбит. Хас биирдии киһи доруобуйатыгар бэйэтэ кыһаллыахтаах, эрдэттэн ыарыыны сэрэтэр сыалтан көрдөрүнүөхтээх. Манна нэһилиэнньэ көхтөөх кыттыыны бары ыларгыт буоллар диэн ыҥырабын. 2023 с. 122 нүөмэрдээх коллцентр үлэлиир. Бу нүөмэргэ эрийэн диспансеризация туһунан ыйытыахха сөп. Оттон, дьоҥҥо коллцентр бэйэтэ эрийэн тиийэр нүөмэрэ 84112398300. Сорох дьон ити нүөмэри түөкүттэр диэн ылбат. Онон, коллцентр нүөмэриттэн эрийдэхтэринэ истэргитигэр уонна бу нүөмэри сурунаргытыгар этиэм этэ.
– Мария Александровна, кэпсэтииҥ иһин махтанабын, өссө даҕаны таһаарыылаах үлэни, ситиһиини баҕарабын.
Елизавета ТИТОВА