#Бордоҥдетдоматэриллибитэ80 сыла
Сунтаарга Бордоҥ (Марба) детдома тэриллибитэ быйыл 80 сыла. 1945 сыл балаҕан ыйыгар II Бордоҥ нэһилиэгэр Жданов аатынан холкуос киинигэр Марба дэриэбинэтигэр 7 кылаастаах оскуола базатыгар тэриллибитэ.
Сэрииттэн эргиллибэтэх буойуннар хоргуйан, ыалдьан тыылга өлбүт төрөппүттэрдээх төгүрүк тулаайах оҕолору хомуйан, сүрүннээн Сиэйэ, Элгээйи, Күндэйэ эргин оҕолоро уонна Марбаттан чугас Тэҥкэ, Хадан, Кириэстээх, эргин оҕолоро иитиллибиттэрэ. Бу Тойбохой детдома туолан аһыллыбыт буолуохтаах. Ол да иһин Тойбохой детдомуттан «сыылкаҕа» мэник оҕолору ыыталлара, мин баарбар Матьяс, Шарль Генеровтар кэлбиттэрин өйдүүбүн.
Мин табаарыһым, детдомҥа бииргэ олорбут киһим Борис Гаврильевич Саввинов ахтыыларыгар суруйарынан, детдом бастаан аһылларыгар ас-таҥас быстар мөлтөх этэ. Оччотооҕу үөрэх салаатын сэбиэдиссэйэ Томская Елизавета Ивановна быһаччы кыттан матараас, сыттык хахтарыгар куруҥ оту бэйэтэ симсэн, ороннорго хаптаһын адарай тэлгэһитэн элбэх сыратын уурбутун оҕолор хойукка диэри ахталлар-саныыллар.
Кэлин дириэктэринэн Николаев Игнатий Яковлевич кэлбитин кэннэ олох тупсан барбыта. Ол курдук, оҕустаах, аттаах, ынахтаах, оҕуруот, хортуопуй үүннэрэр сирдээх бэйэбит подсобнай хаһаайыстыбалаах этибит.
Аан бастакы детдом иитээччилэринэн Сиэйэттэн Семён Ананьев, Тит Романов Коля, Елена, Дуня Еремеевтар, Соня Кириллина, Элгээйиттэн Даша, Маша,Виктор Шадриновтар, 14 саастаах убайдара Элгээйи интэринээтигэр хаалан бары тарҕаһаллар. Кириэстээхтэн мин ахтыбыт табаарыһым Борис Саввинов, Гена Тарабукин, Сунтаартан Семён, Василий Саввиновтар, Иван, Семён Егоровтар о.д.а. оҕолор, уопсайа 160-200 оҕо детдом сабыллыар диэри 1955 с.10 сыл олорон ааспыттара диэн Борис Гаврильевич бэйэтин ахтыы кинигэтигэр суруйар.
Үгүс оҕо детом кэннитэн кыайан үөрэммэккэ хаалара. Ол курдук Гурьев Николай( Токур Гурьев) сопхуос чулуу үлэһитэ, Кытах Миитэ детдом үлэһитэ, Еля Еремеева повар, Иван Егоров – биллиилээх суоппар (хортуоска Уйбаан), Саха АССР үтүөлээх механизатора. Виктор Филиппов – суоппар, Еремеева Евдокия дьиэ хаһаайката, элбэх оҕо,сиэн үтүө-мааны ыал ийэтэ,эбэтэ. Фатима Степанова ( Игнатьева), Элгээйигэ биллиилээх спортсмеҥҥа Сидор Игнатьевка кэргэн тахсан Элгээйигэ үтүө-мааны ыал ийэтэ, эбэтэ. Исидор Сойууска, Арассыыйаҕа, Саха сиригэр марафоҥҥа чемпион, успуорт маастара, бэтэрээннэргэ марафоҥҥа Аан дойдуга миэстэлэһэр этэ.
Маша Потапова мин чугас табаарыспар Егор Игнаттевич Потаповка кэргэн тахсан ийэ,эбээ. Валя, Валерий Тараяровтар олорбуттара, Валя үрдүк уҥуохтаах, сырдык дьүһүннээх этэ. Мин Өлүөхүмэҕэ үлэлиирбэр Тараяровтар диэн Хороҕо бааллара. Сураһан көрбүтүм да, ким да билэбит диэбэтэхтэрэ.
Үгүстэр салгыы үөрэнэн — Ананьев Семён Максимович — Арассыыйа үтүөлээх бырааһа, Саввинов Борис Гаврильевич Арассыыйа, Саха АССР үтүөлээх землеустроителя, Сунтаар оройуонун бочуоттаах олохтооҕо, Саввинов Василий Данилович — үрдүк үөрэхтээх экономист, бастаан үп министиэристибэтигэр, уһун кэмҥэ Дьокуускайдааҕы көтөр фабрикатыгар кылаабынай экономиһынан үлэлээн элбэх бочуоттаах ааты ылбыта. Шадринова Д.В- инженер-энергетик. Шадринов В.В – үрдүк үөрэхтээх юрист. Саввинов С.Д, Дорофеев Е.Е. — учууталлар учууталлара. Соня Кириллина – медик,ийэ,эбээ, Мииринэйинэн, Сунтаарынан сиэннэрин көрөр.
1951-1952 сылларга билиҥҥи Сардаана аннынан экспедициялар кумаҕы, гравийы сууйаллара. Биирдэ үһүө буолан көрө киирбиппит. Онно оскуола кэнниттэн Фёдоров Валерий олохтоох уол үлэлиир эбит. Биһигини баржа курдукка киллэрэн көрдөрдө, нэлэгэр тэриэлкэ курдукка ыйанан туран бэйэтэ хачайданар ,биэтэҥниир, уулаах кумах кытыытынан тохтор. Дьахталлар түгэҕэр хаалбыты туһунан иһиккэ хомуйаллар.
Валерий тахсыбыппытын кэннэ балааккаҕа киллэрэн аһаталаата, тэллэх саҕа килиэпкэ эт кэнсиэрбэтин халыҥ гына сыбаата. Бу эт кэнсиэрбэтин сыта, амтана минньигэһин күн бүгүнүгэр диэри саныыбын. Валерий Петрович Фёдоров үтүө- мааны учуутал этэ.
Киһи уҥуохтаах тумул анныгар кыра күөл баара ,онно арыт тиийэн сөтүөлүүрбүт. Биирдэ уһун нуучча уола кыра балтыныын кэлэн сөтүөлэстэ. Мин онон-манан кэпсэтэбин. Элгээйигэ МТС киин уһаайбатыгар олорон элбэх нуучча оҕотун кытта оонньуурум. Онон оҕо өйдөһөр тылынан кэпсэтэр этим.
Биирдэ кэлбитим Олег балтынаан кэлэн олороллоро, кыра кыыс аһары ытыыра. Олег хайыан да булбакка, миигинэн аралдьыта сатыыр, кэпсээннээх буолла. Аҕата Иннокентий Иванов диэн эбит.
Борис – элбэх оҕо аҕата, эһэтэ, эдэриттэн остуол тенниһинэн дьарыктанан өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр теннисист. Кэлин бэтэрээннэргэ теннискэ, бильярка күн бүгүнүгэр оройуон хамаандатын састаабыгар киирсэн өрөспүүбүлүкэҕэ кытта күрэхтэһэр. Аркадий – ыал аҕата,эһэтэ марафоҥҥа Саха АССР успуордун маастара, күн бүгүнүгэр диэри сүүрэ сылдьар. Аҕыс уолтан үһүөн хаала сылдьабыт.
1997 с.сайын Сунтаарга, Бордоҥҥо тахса сылдьан оччотооҕу сопхуос дириэктэрин Пётр Николаевич Степановы Марбаҕа тахса сылдьыахха диэтим. Көрбүтүм туох да хаалбатах, хорутуллан бурдук ыһыллыбыт.
Пётр Николаевиһы детдом саҕаттан билэбин, оскуолаҕа учком, оччоттон убаастанар үөрэнээччи этэ, мээнэҕэ 10-с кылаас кэнниттэн Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ буолуо дуо?
Кэлин Борис Гаврильевич сүүрэн- көтөн бэлиэ туруортарбытыгар урукку детдом иитиллээччилэрин аатыттан барҕа махтал!
Хомойуох иһин үгүс табаарыстарым дьылҕаларын билбэппин. Ол курдук, Виктор Филипповы, Володя Чоросовы, Миша Мохотчуновы,Николай Еремеевы, Валерий, Валя Тараяровтары, Гена Тарабукины,үс балыксыт Еремеевтэри, Валя Ващенконы о.д.а, сорохтор хос ааттарынан эрэ өйбөр хаалбыт. Түҥ Ганя, Хомуолай Ганя, Сүүс Проня, Оҕонньор Гоша, Сынтай Коля, Сомсоон, Кынаас, Хамка.
Ханна бааргытый, эстибит детдом иитиллээччилэрэ?
Иннокентий ИВАНОВ, Саха АССР үтүөлээх агронома, ,”Гражданскай добелесть” “Гордость Амги” бэлиэлэр хаһаайыннара. Саха АССР ХII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата, Өлүөхүмэ оройуонун бочуоттаах олохтооҕо. 1990-1994 сс.Тыа хаһаайыстыбатын министиэритибэтин миниистирин солбуйааччы.
Хаартыскаҕа: Урукку детдом иитиллээчилэрэ 65 сыл кэнниттэн көрсүһүү: Иннокентий Иванов, Соня Кириллина,Борис Саввинов (2015 с Борис Сунтаардааҕы дьиэтин таһа)