Киһи олоҕор барыта оҕо саастан саҕыллар диэн уйулҕа үөрэхтээхтэрэ да, мындыр толкуйдаахтарбыт да мээнэҕэ эппэттэр. Дьоллоох оҕо сааһы билбит улахан олоххо тирэҕэ улаатар, бэйэтигэр эрэлэ күүһүрэр. Мин толору дьоллоох оҕо сааһы билбит дьоллоохпун (Бырастыы, хатылааһыммар). Ол барыта төрөппүттэртэн, дьиэ кэргэн үтүө үгэстэриттэн силистэнэр-мутуктанар буоллаҕа.
Оҕо эрдэхпититтэн саамай сөбүлүүр бырааһынньыкпыт – Саҥа Дьыл. Аҕам, холобур, тулаайах аҥардаах, ийэтэ суох, улааппыт буолан, кыра сылдьан, саамай абааһы көрөр бырааһынньыгым диир этэ. Ол оскуолаҕа маскараада суох оҕолору киллэрбэппит дииллэриттэн сылтаан. Соҕотох аҕа барахсан үлэ-дьиэ түбүгүттэн ордон, ону биэри гына олорбото буолаахтыа. Ону ол диэбэккэ, ийэлээх аҕам биһиэхэ Саҥа Дьылы көрсөр үтүө түгэнин барыбытыгар саамай кэтэһиилээх, долгутуулаах, алыптаах, аптаах бырааһынньык диэн өйдөбүлү хаалларбыттар. Бастатан туран, бу – дьиэ кэргэн бырааһынньыга диэн. Ол биһиэхэ туох да бэйэлээх тулхадыппат үтүө өйдөбүлэ. Мин олох хойуккааҥҥы диэри, бэйэм ыал ийэтэ буолан да баран, төһө да Дед Моруос диэн суоҕун өйдөөбүт сааһым номнуо ырааппытын да иһин, Саҥа Дьыл үүнэрин саҕана испэр дьикти астык турук үөскээччи. Ис-испиттэн кычыгыланан, сотору туох эрэ аптаах түгэн үүнүөҕэр, хайаан да куһаҕан барыта бүтэн, үчүгэй эрэ буолуоҕар, баҕа санаа туолуоҕар эрэлим күүһүрэн, сүргэм көтөҕүллэн хаалааччы уонна Дед Моруос диэн ханна эрэ син биир баар, кини хайаан да барытын тупсарыа, көннөрүө диэн оҕолуу эрэл санаа испэр туох эрэ сыып-сылаас,сыып-сымнаҕас, уотунан күлүмүрдүүр маҕан түү мээчик буолан уйаланара. Ол санаабыттан кыбыстар этим, оҕоҕо дылы диэммин. Дьикти дии… Бу номнуо былыр бороохтуйбут, атаҕар турбут улахан киһиэхэ маннык санаа үөскүүр.
Кэлин өйдөөбүтүм, биһиги дьиэ кэргэҥҥэ буолбут биир түгэнтэн эбит. Биллэн турар, сүрүн режиссердар ийэлээх аҕабыт буоллаҕа.
Аам-даам тымныылаах ахсынньы ыйа. Аллыҥа нэһилиэгин эдэркээн (билиҥҥинэн элбэх оҕолоох диэн статустаах) Антонина, Станислав Уйбаныаптар нэһилиэккэ мээнэ суох астык улахан дьиэни дьэндэтэн, саҥа мас сыттаах, барыта лаах буолбут дьиэлэригэр 1989 сылы көрсөөрү астынан, дьоллонон сылдьаллар. Өйдүүбүн ээ, саҥа дыбарыас дьиэбитин көрөөрү нэһилиэк дьоно анаан-минээн кэлэрин. Матырыйаал тиийбэтиттэн диэн, аҕам араастаан ууран, паркет муосталаах кип-киэҥ саалабытыттан ордук астына сөҕөллөрүн. Бу кэмҥэ Уйбаныаптар номнуо 4 оҕолоохтор: ыал улахана Марианка аҕыйах хонуктааҕыта 4-дүн туолбут эдьиий, онтон уол төрөөтө диэбиттэрэ кыыс буолбут 2,5-даах Викана, алтынньыга биирин туолбут үһүс бэллэйбит кыыс Наадьыкка уонна хараҥа хоско үс кыыс кэннэ төрөөбүт ыйдаах эрэ уоллара Дима, топпут киһи быһыытынан, утуйан буккуруу сытар. Маамалара улахан экран батарея сылааһын суоһугар кыра устуулга олорон, хайаларын эрэ ыстаанын абырахтыыр. Ыал аҕа баһылыга буоларын курдук үлэтигэр. Киирэр аан утары кыра хоско оҕолор оонньуур хоспут этэ. Оонньуур арааһа ыһыллыбытын улахан кыыска “хомуй, хомуйбатаххына Дед Моруос бадаарак биэриэ суоҕа” диирин тоҕо сөбүлэһэн тута хомуйан кэбиһиэй буо. Дьыссаакка син биир сымыйа Дед Моруостар Лия Ариановна дуу, Бөдүөһүй дуу буолаллар диэн өссө испэр өс саҕа буолабын. Оннук кыра дьоммун кытта оонньоотох буола сырыттыбыт. Арай, доҕооор, ааммытын ким эрэ сүр күүскэ тоҥсуйбата үһү дуоооо! Кыра тыа ыалын аанын ким хаһан тоҥсуйбута баарай, соһуйан ходьох гынным, арай аан аһыллан, ахсынньы кырыктаах тымныыта маҕан хойуу буруотугар кубулуммутун кытта Дед Моруоһум илэ бэйэтинэн “Дорооболоруҥ!” диэбитинэн киирэн кэлбэтэ үһү дуооо!!! Ийэм, хаһан да буоларын курдук, холку, Моруостуун кини эрэ дорооболосто эҥин быһыылаах. Моруоспут куолаһа тоҕо улаханай? Тоҕо хойуутай? Ону кытта хаама илик Наадьыкка саалга турар лаахтаах остуол анныгар дьылыс гынан, лах гынан олорунан баран бааҕыначчы ытыы олорор эбит, айаҕа эчи улаханыыыын! Улахан балтым Викана мааматын кэннигэр саспыт (састым дии санаабыт), хараҕа идэтинэн төп-төгүрүк буолбут, уп-улахан таммах харах уулара иэдэһигэр түһүөхчэ түспэккэ тохтоон хаалбыттар. Мин буоллаҕына били сүүстэ да эттэрэн, отой оонньуур хомуйар санаата суох сылдьыбыт киһи, дьэ кэлэн, хап-сабар хоспор сүүрэн киирэн, муостаҕа сыылла сылдьан, фанера таарабар бокуойа суох хоһу биир гына ыһылла сытар оонньуурдары хаалыырга түһүннүм, онтум быыһыгар долгуйа-долгуйа хараҕым кырыытынан Моруоспун көрөбүн. Сатахха, оонньуурбун хомуйан бүтэн хаалбытым тоҕо түргэнэй?! Салгыы туох дьарык булабын? Ама ити баарыҥҥыттан миигин ыҥыр да ыҥыр буолар Дед Моруоска тахсабын дуо?? Һуу,эчи кутталыын, долгуйуубуттан сүрэҕим сибэккилээх сиитэс былааччыйам таһыгар тэбэр, тобугум сүһүөҕэ салыбырыыр, күөмэйбэр били дьыссаакка биэрэр оргуйбут үүттэрин иһээри алҕас ыйыстыбыт үрүмэм (бөөх) курдук туох эрэ туран хаалбыт, биир балтым соннук остуолун анныгар ытаан бааҕыныыр (айаҕа син биир, эчи, улаханыын!), иккиһим мааматыгар сыстыаҕынан сыстан баран, хараҕа эрэ ытыыр, арай биир киһи – кырачаан бырааппыт – Моруостааххыт эрэ, туохтааххыт, хоско утуйа сытар. Хайыахпыный, тирээн кэлбит балаһыанньаны хайдах да уларытар кыаҕа суохпун билинэн, бу хос кэтэҕинэн таһырдьа тахсар аана суоҕун өйдөөн, бэринэн, хомуллубут оонньуурбун хос-хос хомуйарбын тохтотон, эр санаабын ылынан, дьиҥэр, наһаа күүтэр-кэтэһэр Моруоспар таҕыстым. Санаабар, кини мин сүрэҕим тэбэрин былааччыйам түөһэ хамсыырынан көрөр курдук. Номнуо Лия Ариановна, Бөдүөһүй Бөтүрүөбүс Моруостаан баран, таҥас уларытталларын, бамааданан кытардыбыт иэдэстрин сууналларын көрбүт-билбит киһи, хорсуммун ылынан, Моруоһум сирэйин уора-көстө кыҥастаһабын. Арай, доҕооор, биһиги дьиэбитигэр отой дьибис-дьиҥнээх Моруос киирэн турар эбит ээ! Сирэйэ муус-маҕан! Бытыга дьиҥнээх! Ол иһин даҕаны! Ити дьыссаакка кини бириэмэтэ тиийбэтинэн үлэһиттэр буолаллар эбит дии! Оо, ону кытта, дьэ, отой иэдэйдим буоллаҕа дии мин. Моруоһум тугу эрэ ыйытта эҥин быһыылаах, баҕар, хоһоон-ырыа да эттэрбитэ дуу, дьыссаат киһитэ син тугу эрэ билэн эрдэҕим буолуо, тугуу да ымыччы өйдөөбөппүн. Арай харахпар уун-утары ытаан бааҕыныыр балтым айаҕа (ол тухары син биир айаҕа эчи улаханыын!), батареяҕа сыста олорбут кып-кыраһыабай маамам, киниэхэ ыга сыстыбыт олорон хаалбыт харах уулаах төгүрүк харахтар… Дьэ, реальностька төнүннүм быһыылаах, тоҕо диэтэр, арааһа Дед Моруоһум улахан мөһөөччүгүттэн бадаарагын хостоору гынна быһыылаах. Үтүлүктээх илиитинэн мөһөөччүгүн сүөрээри, бадаҕа, син өр бодьуустаста, онтон үтүлүгүн устаары тииһэн истэҕинэ, арай баччааҥҥа диэри холку бэйэлээхтик олорбут маамам эмискэ: “Дед Моруо-оо-оос! Үтүлүккүн устумаа-аа!” – диэбитигэр, бу Моруоспут, көр, истигэн баҕайы эбит ээ (баарыан аҕай оонньуургун хомуй диэн сэттэ уон сэттэтэ эттэрбиппин санаан кыбыста санаатым), устан испит үтүлүгүн төттөрү кэтэн кэбистэ. Ити тоҕо устума диэтэ? Тоҕо Моруос ону иһиттэ? Арааһа, үтүлүгүн устан кэбистэҕинэ, саҥа дьиэбит сылааһыгар илиитэ ууллан түһэн хаалар буоллаҕа дуу? Ийэм туран, көмөлөһөн, бадаарактарбытын туттартаатылар. Биһиги дьол бөҕө буола түстүбүт. Ол эрэн, Дед Моруос үтүлүгүн тоҕо устуо суохтаах этэй? Ити ыйытык 30-пун ааһыахпар диэри ханна эрэ төбөм түгэҕэр тула эргийэ сылдьыбыта ээ. Тоҕо эрэ дьоммуттан ыйытар диэн суох. Кэмниэ-кэнэҕэс тоҕотун бэйэм өйдөөн бүтэн баран, санаабычча дьоммуттан ыйыппытым даҕаны, ол түгэни номнуо умнубуттар этэ. Онон мин ол биирдэ киирэ сылдьыбыт саамай дьиҥнээх Дед Моруоһу илэ бэйтин көрбүт буолан, кини баарыгар наһаа итэҕэйэр этим, кини соҕотоҕунан дьыссааттарга, оскуолаларга, кулууптарга сымыйа моруостар кэлэллэр диэн чопчу билэр этим (билэбин дии саныыр этим диэххэ чэ). Ол күн туох бадаарагын ылбыппын ымыччы өйдөөбөппүн эрээри, миэхэ оҕо сааһым биир бастыҥ истиҥ сырдык өйдөбүлэ буолан хаалбыт үтүлүгүн устубатах Дед Моруоһум билигин да олохпор сылын аайы кыһын буоллар эрэ, алыптаах бырааһынньык чугаһаатар эрэ, мин олохпор сырдыгы-ырааһы эрэ саҕар, сүрэхпэр дьикти сылааһы, сымнаҕаһы үүннэрэр. Ийэм, аҕам, махтал, күндү дьонум!
P.s: Оттон үтүлүк тоҕо устуллубатаҕай? Аҕабын билэр дьон тута сэрэйбит буолуохтааххыт. Аҕам эрдэ сааҕа дэҥнэнэн, уҥа илиитигэр төрдүттэн сөмүйэтэ суох хаалбыта. Кини илиитин тута билэр буоллаҕым. Ийэм барахсан толкуйдуу охсон, сэрэппэтэҕэ буоллар, бүгүн, баҕар, ол күнү олоҕум сырдык өйдөбүлэ оҥостон эһиэхэ кэпсии олоруо суох эбитим буолуо дуу.
Марианна ПОСКАЧИНА