Кэмпэндээйигэ Любовь Осипованы билбэт киһи суоҕа буолуо. Кини биллэр уопсастыбанньык, “Матери России” хамсааһын Кэмпэндээйитээҕи салаатын салайааччыта, күн-күбэй ийэ, эйэҕэс эбээ.
Кэрэ аҥаардар – Кыайыы туһугар
Анал байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан ыла Кэмпэндээйи нэһилиэгэ байыаннай сулууспалаах уолаттарга көмөнү хомуйан ыытара үгэскэ кубулуйда. Бу хамсааһыҥҥа нэһилиэк кэрэ аҥаардара көхтөөх кыттыыны ылаллар. Любовь Осипова көҕүлээһининэн хомуллубут көмө байыаннай дьайыы буола турар толоонугар тиийэн уолаттар санааларын көтөҕөр, көмүскэл буолар. Билигин бааһыран, эчэйэн сытар уолаттарга анаан балыыһа таҥаһын госпитальга ыытарга бэлэмнииллэр. Баһыылкалары Любовь бэйэтэ илиитин сылааһын иҥэрэн, ийэлии алгыс тылын этэн кичэллээхтик суулаан хомуйан ыытар. Ону тэҥэ, хас биирдии баһыылкатыгар саллаат санаатын көтөҕөр, кыайыыга кынаттыыр суруктары, харысхаллары оскуола оҕолоругар суруттаран, оҥотторон угар. Ону таһынан, нэһилиэккэ ыраастаныы, атыы-эргиэн дьаарбаҥкаларын, сатабыллаах кэрэ куолар маастар кылаастарын тэрийэн ыытар. Кыаммат, аҕам саастаах дьон дьиэтин өрөмүөнүгэр көмөлөспүтэ. Билигин аҕам саастаах дьон сылаас, толору хааччыллыылаах дьиэлэригэр ньир-бааччы олороллор. Любовь бэйэтэ этэринэн: “Түөлбэ үлэтигэр култуура эйгэтигэр үлэлии сылдьаммын сыстыбытым. Кэмпэндээйи дьоно олус амарах, аһыныгас, үтүө санаалаахтар. Ол иһин, мин ыҥырыыларбын, бырайыактарбын, санааларбын мэлдьи өйүүллэр. Биһиги дьиэ кэргэн оҕуруот аһын өлгөмнүк олордобут. Мэлдьи үүнүүбүтүттэн наадыйар дьоҥҥо өлүүлээн бэссэр, түҥэтэр идэлээхпит. Ону таһынан, олох очурдарыгар оҕустарбыт дьоҥҥо тугу сатыырбынан, билэрбинэн тылынан да буоллун, дьыаланан да буоллун көмөлөһөбүн, өйөбүл-тирэх буолабын. Киһиэхэ төһөнөн үтүөнү оҥороҕун оччонон бэйэҕэр төннөр диэн итэҕэйэбин. «Ойуурдаах куобах охтубат» дииллэринии кыһалҕаны биир санаанан элбэх буолан быһаардахха чэпчэкитик быһаарыллар”.
Дьиэ кэргэн экономиката
Осиповтар тэлгэһэлэрэ барыта уурбут-туппут курдук оҥоһуулаах, дэлэҕэ мас сыыһа сытара көстүбэт ыраас, барыта орун-оннугар буолар. Кэлбит эрэ дьон ыаллар хаһаайыстыбаларын сөҕө-махтайа, астына көрөллөр. Осиповтар тэлгэһэлэригэр Саха сиригэр сэдэх мастар яблоня, сирень, рябина, харас, бузина, араас сибэккилээх талахтар, сардаана сибэкки, облепиха үүнээллэр.“Кэргэмминээн Александрдыын ыал буолан олорбуппут 29 сыла. Биһиги дьиэ кэргэн сыл бүтүүтэ тугу ситиспиппитин, кэлэр сылтан тугу күүтэрбитин былаанныыр, торумнуур үгэстээхпит. Бу маннык икки киһи өйүн-санаатын ууран дьаһаннаҕына дьиэ кэргэн олоҕо тупсар. Холобур, биһиги ыал ороскуоппутун уонна дохуоппутун эрдэттэн былаанныыбыт. Дьиэ кэргэн бюджетыгар эбии үп киллэрэр туһунан эмиэ толкуйдуубут. Ону тэҥэ, оҕону кыра эрдэҕиттэн үлэҕэ сыһыарыахха наада. Кинилэр эмиэ дьиэ кэргэн экономиката тупсарыгар бэйэлэрин кылааттарын киллэрэргэ дьулуһуохтаахтар. Харчы хантан кэлэрин билэ улаатыахтаахтар. Кэргэнниилэр санааларын бииргэ түмэн үлэлиэхтээхтэр. Дьиэ кэргэҥҥэ элбэх кыыһырсыы, этиһии дьиэ кэргэн бюджетын сатаан сааһылаан туттубаттан тахсар. Онон аһаҕастык санааҕытын, толкуйгутун үллэстэр буолуҥ ”.
Кэмпэндээйигэ туризм сайдыыта
Кэмпэндээйи нэһилиэгэ дьикти, ураты айылҕалаах сир. Манна дойду араас муннуктарыттан туристар кэлэн айылҕатын көрөн, кэрэхсээн, сынньанан бараллар. Маныаха ыраахтан кэлбит ыалдьыттарга сөптөөх усулуобуйаны тэрийиигэ Любовь дьиэ кэргэттэрэ эмиэ үлэлэһэр: “Кэмпэндээйи олус кэрэ айылҕалаах. Биһиги дойдубутугар сайын элбэх киһи сылдьар. Татьяна Местникова диэн бибилэтиэкэ үлэһитин кытта Кэмпэндээйигэ туризм сайдыытын туһугар санаабытын бииргэ түмэн үлэлиибит. Кини туристарга маршрут оҥорон араас сирдэринэн сырытыннарар. Онтон мин ыалдьыттар Кэмпэндээйигэ хонон-өрөөн сынньанан барар усулуобуйаларын тэрийэбин. Биһиги нэһилиэкпитигэр туризм сайдар кэскиллээх. Маныаха эдэр дьон ылсан үлэлииригэр баҕарабын. Аныгы оҥоһуулаах, толору хааччылыыллах сынньанар сирдэри тутуохха, тэрийиэххэ наада. Туристарга бэйэбит илиибитинэн оҥорбут бэлэхтэрбитин-туһахтарбытын атыылаан эбии дохуот да киллэриниэ этибит”.
Мира АФАНАСЬЕВА