Күннүгэ тугу кэпсиирий?
Улуу Кыайыы 80 сылынан уонна Элгээйи оскуолата аһыллыбыта 150 сылынан 1937 с. оскуоланы бүтэрбит, Күндэйэ биэс кылаастаах оскуолатыгар нуучча уонна саха тылын учууталынан үлэлии сылдьан Аҕа дойду Улуу сэриитигэр ыҥырыллан барбыт талааннаах бэйээт уонна тылбаасчыт Иванов Василий Наумовичка анаммыт «Эн сырдык кэриэскэр ытыктаан тоҥхойдум» диэн Элгээйи оскуолатын педагогическай кылаас кыттыылаах тэрээһиҥҥэ сырыттым. Бу тэрээһин Аҕа дойдуну көмүскээччи күнүгэр ыытыллыбытыгар биһиги аймах улаханнык үөрдүбүт. Манна Василий Наумович кылгас олоҕун, кини хоһоон айарын уонна кэпсээннэри тылбаастыырын туһунан биллилэр. Онтон мин өр сылларга көрдөөбүт абаҕам Баһылай Наумович «дневнигин» туһунан кэпсээтим. Уонна эһиэхэ ааҕааччыларга кэпсиэхпин баҕарабын.
Биһиги аймах киэн туттар абаҕабыт, убайбыт Василий Наумович Иванов сэриигэ 1942 с. бэс ыйын 7 күнүгэр киэһэ 10 чаас саҕана аҕыйах быанан бааллыбыт кириэстии бааллыбыт бэйэтин суруйууларын учууталыгар Михаил Спиридонович Григорьевка биэрбит уонна сарсыарда эрдэ туран сэрии барбыта. Бу хаалларбыт суруйууларыттан биир дневнигэ көстүбүтүттэн үөрүүбүт улахан. Эргэрбит дневник сааһа — 85. Дневник 2000 сыллар саҕаланыылара көстүбүт. Сэрии бүппүтэ 65 сыл буолбутун кэннэ. Михаил Спиридонович Аким Кондратьевка биэрбит эбит. Ол кини кумааҕыларын быыһыттан булуллубута. Аида Акимовна Кутанаҕа кыраайы үөрэтээччи Кириллин Трофим Семеновичка тиксэрбит. Ол онтон саҕалаан бэчээттэнэн тахсыбыта. Бүгүн ол дневник туһунан кэпсии түһүөм.
Дневнигын Василий Наумович халыҥ уопсай тэтэрээккэ оҥорбут. Таһа хараҥа сиэрэй өҥнөөх. Ортотугар сырдык өҥнөөх кырааска бээтинэтэ баар. Ол эмиэ киртийбит. Тэтэрээт кытыылара эмтэрийбит, кыра кыырпах буолан тохто сылдьар. Сэрэнэн тэтэрээти аһабын. Маҥнайгы сирэйгэ «Дневник Иванова Василия Наумовича за 1941-42 учебный год. Сентябрь 1941 года. Сунтар. Кюндяйцы» диэн суруллубут. Салгыы арыйдахха А.И.Герцен тыллара суруллубут «…Постоянные оскорбл……каждого дня…» Кини дневнигин (салгыы күннүк) икки чааска араарбыт. Бастакы чааһа балаҕан ыйыттан ахсынньы 31 күнүгэр диэри. Онтон иккис чааһа тохсунньу ыйтан саҕалаабыт уонна муус устар ый 15 күнүгэр диэри суруйбут. Бу күннүгэр Василий Наумович оскуолаҕа үлэлиирин, 4-5 кылаастарга уруок ыыппытын туһунан суруйар. Кылааһын оҕолоругар Павлик Морозов дьоруойдуу быһыытын туһунан кэпсээбитин уонна ол кинигэни тылбаастыырын туһунан суруйар. Чэрэниилэнэн нууччалыы суруйар. Аҕыйах онон-манан сахалыы суруллубут. Күн ахсын саҥаттан саҥа кинигэлэри ааҕар эбит. Онтун туһунан санааларын бэлиэтиир. Ол быыһыгар сэриигэ ыҥырыы кэлэрин кэтэһэрин туһунан баар «..мы ожидали очередного призыва родившихся в 1919, …, 1921 годах…».
Бу бэлиэтээһин көрдөрөрүнэн, Баһылай 1921 с. төрүөҕүн этэр. Элбэх даҕаны кинигэни ааҕар эбит. Аҕыйах күн буола-буола ааҕан бүтэрбитин туһунан суруйар. Есенин айымньыларын, Феликс Гра «Марсельцы», «Осиное гнездо», «Марат» А.Ольшевский, «Марк Твен» М.Мендельсон, Лев Толстой «Война и мир» уо.д.а. Ол сыдьан айар-тутар үлэтин үлүскэнэ эбит. Элбэх хоһоону түүлүгэр көрөн суруйарын туһунан суруйар. «… лето провел в городе Якутске, там жил в общежитии пединститута с 15 июня по 16 августа. Все это время я написал перевод “Мальвы” набело и сдал в издательство, перевел несколько десятков анекдотов о “Ходже Насреддине”… Приступил к переводу повести Неверова “Ташкент – город хлебный”. Перевод 20-ти глав, сделанный в 1939 году, далеко не безупречен. Приходится исправить некоторые места… перевод закончу к 15.XII-41г. Спасибо Егорову Ксенофонту Григорьевичу, он много помог в этом деле… также закончил перевод “Пионер Павлик Морозов”. Что отправил 19 октября Семену Данилову для передачи в ЯГИЗ. Рискованно и для меня тревожно. Когда же получится ответ…»
Элбэх кинигэни нууччалыыттан сахалыыга тылбаастыыр былаанын бэлиэтээбит: «Алексей Стахано» – Б.Агапов 1939 1+, «Крепостная бабушка» – Т.Фарафонтова.52ц.1-30 1941 ½+, «Салават» – С.Злобин с.45 ц. 1-25 1940 1/3+, «Чапаенок – С.Могилевская 1940 1+, «Мальва» – М.Горький 2 п.л. 1941 1+, «Пионер Павлик Морозов» 8 п.л. 1941, 1+, «Ташкент-город хлебный» — А.Неверов 6 п.л. 1942 /2 8, «Виктория» – Кнут Гамсун 2 п.л. 1943 1, «Штабс-капитан Рыбников» – А.Куприн 2 п.л. 1942 ½, х1943 1. К 1945 году перевести на сумму 20000 рублей и учиться. В.Иванов (подпись автора)» Онно төһө үп туттуллуохтааҕын туһунан кытары баар. Ити Василий Наумович туолбатах ыра санаалара буолаллар.
Дьэ маннык олус интириэһинэй күннүк буолан биэрдэ. Барахсан элбэх даҕаны баҕа санаалаах эбит, элбэх даҕаны суруйуулардаах эбит. Олортон билигин аҕыйах эрэ бэчээттэнэн тахсыбыт эбит.
Сэрии бүппүтэ 80-с сыла буолла. Василий Наумович Кыайыыны көрсүбэтэҕэ, сэрии холоругар охтубута. Ол эрэн аймахтара, дьоно-сэргэтэ кини сырдык мөссүөнүн күүстээхтик сүрэхтэригэр илдьэ сылдьар буоламмыт, кини айымньылара, тылбаастара биир-биир онтон-мантан көстөн кэлиэхтэрэ диэн эрэнэбит уонна көрдүүбүт.
С. Герасимова-Иванова,
Элгээйитээҕи айылҕа музейын эбии үөрэхтээһин педагога, Василий Иванов сиэн балта.
