Аркадий Иванов: «Успуордунан дьарыктаныҥ, чөл олоҕу тутуһуҥ»

Сунтаар улууһугар остуол тенниһигэр дьарыктыыр тириэньэрдэр суохтар, дьон бэйэтэ дьаныһан, дьарыктанар. Успуорт бу көрүҥүнэн дьарыктанааччылар анал тириэньэр баара буоллар, араас таһымнаах күрэхтэһиилэргэ оҕолорбут ситиһиилэрэ үрдүө этэ диэн санааларын үгүстүк этэллэр.

Хата, бу саҥа дьыллааҕы уһун өрөбүлгэ биһиги биир дойдулаахпыт Дьокуускай куораттан Аркадий Иванов кэлэн успуорт бу көрүҥэр элбэх киһини дьарыктаан барбыта. Аркадий Никифорович остуол тенниһигэр 2010 сылтан өрөспүүбүлүкэҕэ оҕолорго старшай тириэньэринэн үлэлээн кэллэ. Кини успуорт бу көрүҥүнэн эрэ дьарыктаммат, ааспыт өттүгэр ааттаах сүүрүк, тустуук, хайыһардьыт. Ол туһунан Аркадий Никифоровичтыын көрсөн кэпсэтиибит быыһыгар этэн аһарда.

— Аркадий Никифорович, ааҕааччыларбытыгар кылгастык бэйэҥ тускунан билиһиннэрэ түспэккин ээ.

– Кутанаҕа төрөөбүт киһибин. Ийэм  – Евдокия Николаевна, кининэн Баххахтар удьуордарабыт, аҕам Никифор Елисеевич бэйэтин кэмигэр тимиринэн, маһынан уһанан дьон-норуот биһирэбилин ылбыт киһи, кини Аҕа дойду сэриитин бэтэрээнэ этэ. Алта бииргэ төрөөбүттэр  эрдэ тулаайах хаалан бары бэйэ-бэйэбитин көрсөн улаатан, бары үөрэхтэнэн, үлэһит, ыал-күүс буолан, оҕолонон-урууланан араас сиринэн олоробут. Мин Хатаска олоробун.

– Тенниһи сэргэ ханнык көрүҥнэринэн дьарыктанаҕын?

– Мин олоҕум успуорду кытары ситимнээх. Эрдэ сүүрүүнэн, тустуунан, хайыһарынан дьарыктанарым,  баскетбол, волейбол оонньуутунан эмиэ. Успуорт эйгэтигэр бу көрүҥнэргэ дьаныардаах эрчиллии түмүгүнэн ситиһиим да баар ахан. Оттон Чокурдаахха үлэлии сылдьан, ол аата 1989 сылтан, 32 сааспыттан тенниһинэн дьарыктанан барбытым. Билигин да успуорт араас көрүҥнэригэр күрэхтэһиилэргэ кыттабын. Успуорка сыстыбыт киһи олох бырахпат эбит. Остуол тиэннииһинэн хас баҕарар сааскар ддиэри дьарыктаныахха сөп.

– Остуол тенниһэ Саха сиригэр төһө сайынна, хаһааҥҥыттан? Дьарыктыыр оҕолоруҥ ситиһиилэриттэн кылгастык кэпсии түспэккин ээ.

– Аан бастаан 2012 с. Уһук Илиҥҥэ бастыыр иһин күрэхтэһиигэ кыра саастаахтарга Лыппахова Катя диэн дьарыктыыр кыыһым бастаабыта, улахаттарга Саввинова Рая иккис миэстэ буолбута. Хамаанданан уолаттар 2014 с бастаабыттара. Ол кэннэ Уһун Илиҥҥи күрэхтэһиилэргэ сылын аайы үс сааhынан Саха сирин оҕолоро 1-3 миэстэ буолаллар. 2022 с. Чурапчы улууhун Хатылытыттан 13 саастаах Изот Кривошапкины Москваҕа куорат Олимпийскай эрэллэри бэлэмниир анал спортивнай училищеҕа киллэрбитим. Изот училищеҕа киирэн күүскэ дьарыктанан, ситиһиитэ үгүс.  Онон тиириэньэр буоларым быһыытынан, уолу сөпкө көрөн, дьарыктаан бу киин куорат биир престижнэй училищетыгар сөпкө киллэрбит эбиппин дии саныыбын. Ол курдук, Изот  2024 с. Москва куорат чөмпүйүөнэ, Арассыыйаҕа бастыыр иһин күрэхтэһии кыайыылааҕа, Арассыыйаҕа үөрэнээччилэр спартакиадаларыгар иккис миэстэлээх, «ТОП-12 лучших спортсменов России» 2 призера,  «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы оонньуу чөмпүйүөнэ буолбута, бу сайын. Үөрэнэр училищетыгар «Восходящая звезда» диэн номинация биэрдилэр уонна сахалартан аан бастаан теннискэ Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирдэ. Дьэ, бу ситиһии буолбаат.  Өссө 11 саастаах Айаал Румянцев Самара куоракка эмиэ олимпийскай эрэл училищетыгар үөрэнэ сылдьар. Уолбар Айаалга эрэлим улахан.  Дьэ, онон оҕолорго теннискэ сайдыы күүскэ иннин диэки барда диир кыахтаахпын. Өссө да кыахтаах оҕо баар буоларыгар эрэллээхпин.

– Сунтаарга дьарыгыҥ хайдах ааста, үлүһүйэр оҕо, улахан да киһи баар эбит дуу?

–Сунтаарга дьарыгым кэмигэр иккитэ  маастар кылаас ыыппытым, онно 30-тан тахса киhи кытынна. Уопсайынан дьарыкпар 20-тэн тахса киhи сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри сырытта. Теннискэ оонньуур баҕалаах, талааннаах оҕолор бааллар эбит, дьарыктарын көтүппэккэ сөбүлээн сырыттылар, «өссө хаһан кэлэҕин?» дии хааллылар. Сунтаар теннис федерацията  ыыппыт аhаҕас турнирыгар дьарыктаммыт оҕолортон Ефремов Килбиэн 1 миэстэ, Аэлита диэн кыысчаан 2 миэстэ буоллулар. Атыттар кыттыбыттарыттан да астыннылар.

Теннискэ биир да тириэньэр суох эбит. Штаттары улахан нэһилиэк аайы арыйыахха наада. Теннис аан дойдуга маассабайынан 4 миэстэҕэ сылдьар эбээт.

– Кытайга теннис саамай сайдыылаах дииллэр…

– Билигин аан дойдуга теннис көрүҥэр Кытай кыайа сылдьар, омуктар бары Кытайга кэлэн дьарыктаналлар. Кытайга аҥаардас теннискэ эрэ аналлаах (1-10 кылаастарга) интернат оскуолалар  провинция (улуус) аайы бааллар. 2011 сылтан сайын аайы оҕолору Кытайга таhааран сбордуубут.

— Бу Сунтаарга дьарыккар кэргэниҥ Сыдьаайа көмөлөһөн, тэрийсэн сырытта дии. Анастасия Иннокентьевна биһиги, сунтаардар, сүрдээх талааннаах биир киэн туттар кыыспыт. Эн мэлдьи күн солото суох оҕолору дьарыктыы, бэйэҥ да дьарыктанан успуорт саалатыттан тахсыбатыҥ буолуо. Ону сэргэ бу курдук, улуустарынан да сырыыҥ элбэх ини. Аны араас таһымнаах күрэхтэһиилэргэ барыы-кэлии. Маны кэргэниҥ хайдах ылынарый, бука диэн улаханнык өйүүр буолуохтаах.

— Кэргэним бэйэтэ дьону үҥкүүгэ дьарыктыыр, онон дьарык туһатын уонна киһи сөбүлүүр идэтинэн дьарыктаныахтааҕын билэр буолан, куруук өйүүр, биирдэ да туппат. Куруук аттыбар сылдьан сүбэлиир, көмөлөһөр. Мин өрөспүүбүлүкэ иһигэр-таһыгар барарым-кэлэрим олус элбэх. Успуорду таһынан, сезонунан көрөн булка-алта сылдьабын. Кустуурбун туохтааҕар да ордоробун, ол аҥаардас куһу өлөрүү буолбатах, саас айылҕа уһуктуута сарсыарда тыҥ хатыыта, киэһэ им түһүүтэ күөлгэ кус-хаас саҥата эмиэ биир туспа кэрэ кэм буоллаҕа. Кус мээтиргиир саҥатын истэ сытар олус да үчүгэй ээ. Аны айылҕаҕа сылдьан сэниэ-күүс эбинэбин, саҥа толкуйдар киирэллэр, уопсайынан өй-санаа, ис-тас турук чэбдигирэр.  Сыдьаайабынаан иккиэн толору чөл олоҕу тутуһабыт.

— Успуорду өрө тутар, чөл олоҕунан олорор киһи буоларыҥ тас да көстүүгүттэн биллэр ээ.

— Ийэбит мин 3 саастаахпар оҕолоноору суох буолбута. 1-кы кылааска үөрэнэ сылдьан оҕолордуун кистээн табах тардан көрбүппүт, ону аҕам билэн баран кытаанахтык боппута. Ол сыл кини суох буолбута. Кини кытаанах бобуутун истэн, чөл олохтоох буоларбар үөрэтиитин-такайыытын аҕам барахсан кэриэс тыла, этиитэ диэммин, ол онтон бу куһаҕан дьаллыкка чугаһаабатаҕым. Аармыйа кэнниттэн сыбаайбаҕа  сампаан иһэн көрбүтүм уонна эмиэ туһата суох ас эбит диэн өйдөөммүн үйэбэр амсайбаппын.

— Дойдуҥ дьонугар тугу баҕарыаҥ этэй

— Сөбүлүүр дьарыккытын доҕор оҥостуҥ диэм этэ. Ким тугу сатыырынан, билэринэн үлэлээн-хамсаан уопсастыбаҕа күүс-көмө буола сылдьыаҕыҥ. Чөл, чэгиэн туруктаах буолуҥ.

Аркадий Никифорович олоҕун аргыһа Анастасия Иннокентьевналыын Сунтаарга кэлэн олус үчүгэй дьарыгы ыыппыттарыгар махтанан элбэх киһи кинилэргэ бассаабынан суруйар. Олортон кылгастык билиһиннэрэбит:

«Эһиэхэ улахан МАХТАЛ! Өрөбүл күннэр биллибэккэ түргэнник да ааста, кэлэн теннискэ дьарыктаабыккыт олус үчүгэй. Эһиил эмиэ кэлээриҥ, этэҥҥэ доруобай буолуҥ!»

 

«Аркадий Никифоровичка уонна Сыдьаайаҕа Махтал мааныта буоллун. Уһун өрөбүллэргэ биһиги оҕолорбугар кыһаллан, үөрэтэн барбыккытыгар улахан махтал. Оҕом наьаа астына сырытта. Мин теннниһи олох сатаабаппын, ол эрээри оонньуохпун олус баҕарар этим. Дьарыкка сылдьан, үөрэнэн син мээчиги кыратык табар буоллум ээ. Онон кыра хардыы баар дии саныыбын,улахан ситиьии ити миэхэ. Этэҥҥэ буолуоҥ».

 

«Убаастабыллаах тренер Аркадий Никифоровичка уонна Сыдьаайаҕа Ефремовтар дьиэ кэргэн улахан махталбытын этиэхпитин баҕарабыт. Биһиги каникул иннинэ уолбутун ханна дьарыктаппыт киһи диэн төбөбүтүн сынньан олордохпутуна эһиги кэлэргитин истэн үөрүү бөҕө буолбуппут, тута бастакынан суруйтарбыппыт.

Каникулга Аркадий Никифорович сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри бачча элбэх оҕону, дьону тулуурдаахтык үөрэтэрин сөҕө көрдүбүт. Теннисист буоларын таһынан педагог буолар диэн олох атын хайысха. Хас биирдии тус-туспа майгылаах, сатыыр-сатаабат оҕону, улахан дьону үөрэтиэххэ диэтэххэ киһи мээнэ санаммат дьыалата.

Уолбут Килбиэн биир нэдиэлэ үчүгэйдик, күүскэ дьарыктаммыта билиннэ. Ол курдук, бэҕэһээ киэһэ манежка теннискэ тахсыбыта, онно мэлдьи хотторор улахан дьонун кыайталаан соһутта даҕаны, үөртэ даҕаны. Ол курдук, Матвеева Елизаветаны, Максимов Михаилы 3:0 очколарынан кыайталаата, ону таһынан кэлбит дьону барыларын хоппута.

Аркадий Никифоровичтаах олоххут, үлэҕит-хамнаскыт, доруобуйаҕыт Таҥаранан алгыстаах буоллун диэн алгыыбыт!  Ефремовтар дьиэ кэргэн».

 

«Аҕыйах күн да буоллар дьарыктанан, өй-санаа даҕаны сааҺыланара доруобуйаларынан хааччахтаах дьоҥҥо — ол дьоллоох түгэн. Эрэл кыымынан сахтаран дьарыктаммыппар барҕа махтал! Түгэн көҺүннэр кэнчээрилэрбитин дьарыктыы тураргар баҕарабын! Ил-эйэ эҥэрдэстин! ЭҺиги кыаххытыгар күүскэ эрэнэбин. Дьоллоох буолуҥ!»

 

«Аркадий Никифоровичка уонна Сыдьаайаҕа махтанабын. Бу уһун өрөбүллэргэ биһиги оҕолорбутун дьарыктаан, үөрэтэн барбыккытыгар. Степам астынан махталбын тириэрдээр диэбитэ. Мин бэйэм таах үөрэммэккэ хаалбыппын диэн санаа үөскээн сылдьар. Дөссө маннык дьарыктыы кэллэххитинэ сылдьа сатыа этим».

Дьон махтала, үтүө санаата эһигини арыаллыы сыррыттын. Үтүө дьыалаҕыт салҕанан бардын.

Аркадий Никифорович Сунтаартан тиийээт, аны Уус-Алдаҥҥа оҕолору эрчийэ, дьарыктыы барбытын туһунан кэргэнэ Сыдьаайа иһитинннэрдэ. Дьэ, бу курдук, бэйэтин сөбүлүүр дьарыгын үгүс оҕоҕо, дьоҥҥо тарҕата сылдьар бастыҥ киһи буолар биһиги биир дойдулааахпыт Аркадий Иванов.

 

Яина ВЛАСЬЕВА

 

Читайте дальше