«Саха волонтердара» хамсааһын анал байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан күн бүгүнүгэр диэри олус эппиэтинэстээх үлэни ылсан, кыайыыга-хотууга дьулуһан, иннин диэки эрэллээхтик үлэлии-хамсыы турар. Ол курдук, 2022 с. Москва куоракка олорор биир дойдулаахтарбыт ким да күһэйиитэ суох, баҕа өттүнэн түмсэн, госпитальга эчэйиини ылан сытар байыастарга көмөлөһөр сыаллаах тэриллибиттэрэ. Биһиги биир дойдулаах кыыспыт Ирина Сидорова кэргэнинээн туора турбакка, волонтердар кэккэлэригэр киирэн көмө-тирэх буола сылдьаллар. Ирина Тойбохой нэһилиэгиттэн төрүттээх, Москва куоракка олохсуйан олорбута ыраатта. Бүгүн кинини кытта кэпсэтиибитин хаһыаппытыгар сырдатабыт.
– Ирина Ивановна, үтүө күнүнэн! «Саха волонтердара» хамсааһыҥҥа хаһан, хайдах киирбиккиний? Үлэҕит туһунан кэпсии түһүөҥ дуо?
– Бэйэм кэргэмминээн иккис сылбыт буолла бу хамсааһыҥҥа киирбиппит. Саҥа дьыл бырааһынньыктарыгар дьүөгэм Анастасия Заболоцкая «Саха волонтердара» диэн тэрээһин баар, волонтердар тиийбэттэр диэбитин истээт, сонно тута бастакы көмөбүтүгэр госпитальга сүүрбүппүт. Ол курдук, Москва госпиталыгар сытар, Саха сириттэн сылдьар байыастарга көмө-тирэх буолабыт. Сахабыт сирин дьоно олус түмсүүлээх буолан, уолаттарга дойдуларын аһын ыыта тураллар. Кинилэр ыыппыт бородуукталарыттан тоҥ балык кэллэҕинэ индигирка оҥоробут, кус, собо, ис миинэ, тайах, убаһа этэ буһаран илдьэбит. Ону тэҥэ, сахалыы алаадьы, бэрэски, бурдук ас арааһын астаан тиэрдэбит. Аҥаардас ас астааһына эрэ буолбакка, госпитальга сытар уолаттар туох наадалаахтарын көрөн, инвалиднай кэлээскэ, костыль, таҥас-сап о.д.а. булан-талан илдьэн биэрэбит. Биллэн турар, уустук балаһыанньаҕа түбэспит саха саллааттара төрөөбүт-үөскээбит дьиэлэриттэн, дьонноруттан отой ыраах сиргэ тиийэн санааҕа-онооҕо ыллараллара баар суол. Ол гынан баран, үксүгэр кинилэр ону тастарыгар таһаарбаттар. Маныаха, биһиги баарбытын биллэрэн, кинилэргэ туох кыалларынан көмөлөһөр эрэ соруктаах сылдьабыт. Уолаттар дойдуларын аһын аһаан санаалара көтөҕүллэр, күүс-сэниэ эбиллэр диэн бигэ эрэллээхпит. Маны сэргэ, суһаллык уоппускаҕа баран иһэр саллааты көрсөн, хостелга тириэрдэн, сөмөлүөккэ олордон биэрэбит. Киин куоракка сылдьыбатах дьон мунара-тэнэрэ элбэх, түөкүттэргэ да түбэһэллэрэ, докумуоннарын сүтэрэр да түгэннэрэ баар суол. Онно барытыгар сүүрэн-көтөн көмөлөһөбүт.
– Билигин Москваҕа баар саха волонтердара хаскытый?
– Мин билэрбинэн, Москваҕа 20-чэ волонтер көхтөөхтүк сүүрэр-көтөр. Бары Саха сириттэн төрүттээх боростуой үлэһиттэр, биэнсийэлээх дьон биир санаанан салайтаран сылдьабыт. Бу «Саха волонтердара» хамсааһын Москва эрэ куоракка буолбакка, Калининград, Ростов, Брянск, Санкт-Петербург уонна да атын куораттарга күүскэ үлэлии турар. Биһигини суруналыыс Туяра Константинова иилээн-саҕалаан үлэлэтэр. Ону тэҥэ, Мария Саматой (уолаттар кинини «эбээ» диэн олус истиҥник ааттыыллар) суһал иһитиннэриини, ким ханнык госпитальга кэлбитин-барбытын биһиэхэ тута биллэрэн, сорудаҕы биэрэ олорор. Быһатын эттэххэ, «диспетчер» курдук үлэни сүрүннүүр.
– Госпитальга балаһыанньа хайдаҕый, уолаттар ордук туох көмөҕө наадыйалларый?
– Госпиталлар үрдүк таһымнаахтык үлэлии тураллар. Саамай сүрүнэ, уолаттарга уйулҕа өттүнэн көмө баар буолуон наада. Ону тэҥэ, реабилитационнай үлэ олус наада. Дойдуларыгар тиийдэхтэринэ, чугас дьонноро да буоллун, уопсастыба да буоллун, кинилэри кытары алтыһар дьон тулуурдаах буолуохтарын наада. Тоҕо диэтэргин сэрии аата сэрии, туох аанньа буолуой. Уолаттар уйулҕалара олуһун кэбирээн, алдьанан кэлэр. Бу соторутааҕыта эмиэ госпитальга биир байыаска баһыылка илдьэн кэлбитим. Онно кини: “Суох атаҕым олус күүскэ ыалдьар, түүнүн олох кыайан утуйбаппын. Мэлдьи сэриилэһэ сылдьарбын эрэ түһээн тахсабын”, – диэхтиир. Кинилэргэ поствоеннай синдромнара хас да сылынан биирдэ ааһар. Олох күүстээх психикалаах эрэ киһи түргэнник аһардыан сөп. Онон, арыгылыыр да, өйдөспөт да түгэннэрэ баар буолуон сөп. Алтыһар дьон ону барытын тулуйан, чэпчэкитик ылыныахтаахтар. Чугас дьоно «тонкий психолог” буолуохтарын наада. Госпитальга паллиативнай салааҕа сытар уолаттары көрөр саамай ыарахан. Бу салааҕа төбөлөрүгэр о.д.а. улахан эчэйиини ылбыт, тугу да өйдөөбөт, киһини билбэт саллааттар киирэллэр. Манна иккис сылын сытар Тикси уола баар. Кэргэнэ көрөн-харайан, туруга арыый бэттэх кэлбит көрүҥнээх. Төһө да саҥарбатын иһин, дьон кэпсэтэрин өйдүүр курдук буолара хараҕар көстөр. Биири бэлиэтиэхпин баҕарабын, Саха сириттэн сылдьар байыастар санаалара олус күүстээх, бөҕө диэн көрөбүн. Төһө да илиитэ-атаҕа суох буоллар, табаарыстарбытын, сирбитин-уоппутун көмүскүөхтээхпит диэн төттөрү төннө сатыыллар.
– Бу волонтердуур кэмҥэр өйгөр хатанан хаалбыт түгэни быһа тардан кэпсиириҥ буоллар. Сунтаартан сылдьар уолга эҥин көмөҕө түбэспэтэҕиҥ дуо?
– Биир эдэркээн Сунтаар уолугар көмөлөспүтүм. Икки атахтарын үөһэ баҕайынан быспыттар этэ. Барахсаны киһи аһынар… Өйбөр хатанан хаалбыт түгэн диэн, Нерюнгриттан сылдьар бэйэтэ эбээн хааннаах, табаһыттыы сылдьыбыт кырдьаҕас киһини өйдөөн хаалбытым. Бэйэтин сааһыгар эдэрчи көрүҥнээх, күүстээх-уохтаах саха бухатыырын курдук этэ. Байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан икки сылы быһа инники кирбиигэ сылдьан баран, демобилизациянан дойдутугар баран иһэрин көрсүбүппүт. Кини уолун ыытымаары бэйэтэ барбыт этэ. Биһиги олус элбэх саллаакка көмөлөһөр буолан, сорох түгэни умнан кэбиһэбин.
– Түмүккэ, тугу этиэҥ этэй?
– «Саха волонтердара» диэн туспа телеграмм ханаалбытыгар туох баар наадалаах иһитиннэриилэри биэрэ олоробут. Анал байыаннай дьайыы тула элбэх матырыйаалы угабыт. https://t.me/volonterysakha Ити ханаалбытыгар киирэн суруйтарыҥ. Биһиги үлэбитин өйөөҥ, көхтөөхтүк кыттыһыҥ ээ. Биһиги волонтердарбыт Москва эрэ куоракка буолбакка, Москва анныгар баар госпиталларга тиийэ сылдьаллар. Саастаах волонтердарбыт, эбээлэр ыарахан суумканы барытын бэйэлэрэ сүгэн-көтөҕөн сылдьаллар. Манна таксинан барарга-кэлэргэ харчы наада. Барытын бэйэбит харчыбытынан уйунабыт. Дьон волонтерскай каартаҕа 200-500 солк. харчыны ыыттахтарына да улахан көмө буолар. Уолаттарга харчы, ас-таҥас, табах, суунар тэрил курдуктары атыылаһан биэрэбит. Хас биирдии киһи аһынан-харчынан эрэ буолбакка, биир-икки үтүө тылы анаатаҕына да уолаттарбыт сүргэлэрэ көтөҕүллэр.
– Ирина, кэпсээниҥ иһин махтанабын. Кырдьык мин саныахпар, эһиги үлэҕитин билбэт киһи үгүс буолуо. Байыастары кытары быһаччы күннэтэ алтыһа, үлэлэһэ сылдьар дьон – эһиги буоллаххыт. Онон, эһигиттэн маннык кэпсэтии баар буолуохтаах дии саныыбын. Хас биирдии киһи амарах санаатынан, үтүө майгытынан уолаттарга көмө буолуоххайыҥ.
Елизавета ТИТОВА