Тохсунньу 25 күнэ — Арассыыйаҕа Устудуьуон күнэ. Устудьуон сыллара — олох киэҥ аартыгар үктэнии, үөрэх-билии, үүнүү-сайдыы, доҕордоһуу… чаҕылхай кэмэ.
Бүгүн биһиги эрэдээксийэбит ыалдьыттара устудьуоннаабыт сылларын маннык ахтан-санаан ааһаллар.
Ангелина Николаева, Сунтаар 3№-дээх оскуолатын омук тылын учуутала:
—Хас биирдии киһи олоҕор устудьуоннаабыт сыллара эдэр сааһын умнуллубат түгэнэ буолан, сыл-хонук аастаҕын аайы күндүтүйэн иһэр. Бу соторутааҕыта курдук этэ: оскуоланы саҥа бүтэрбит тыа кыысчаана биир чымадаан кинигэ соһуурдаах төрөөбүт-үөскээбит Тойбохойуттан үөрэх үрдүк чыпчаалын дабайа аттаммыта…
Мин Тойбохой орто интэринээт-оскуолатын 10 “а” кылааһын 1980 с. туйгуннук үөрэнэн бүтэрбитим. Үөрэххэ туттарсар путевка тутан, аан бастаан дьоммуттан тэйэн куораттыыр буолбутум. Дьокуускайга тастыҥ эдьийим ыйан-кэрдэн, Министиэристибэттэн сыаллаах тусхал (целевой направление) булан биэрэн, аны отой да, Хабаровскай куоракка пединститут омук тылын факультетыгар туттарса көтөр буолбутум. Ыраах хаһан да соҕотоҕун айаннаабатах киһиэхэ билиэт атыылаһан, хомуйан самолекка уган кэбиспиттэрэ. Ол саҕана быһа рейс диэн суоҕа, Тахтамыгданан эҥин эргийэн көтөрө. Тиийбитим, арай, субуота эбит. Институт үлэлээбэт, онон порка икки хонон баран, понедельникка куоракка тахсан, институппун булбутум. Унньуктаах уһун уочаракка туран, докумуоннарбын туттаран, уопсайга миэстэ ылан “абитура” диэн буолбутум. Ол курдук 4 экзамены «5» уонна «4» сыанаҕа туттартаан, улахан куоҥкуруһу ааһан устудьуон буолбутум. Курспутугар уонча саха туттарсыбытыттан, үс буолан хаалбыппыт эрээри, бары атын-атын салааҕа киирбиппит: Мэҥэ Хаҥалас Павловскайыттан Лана Осипова немец тылыгар, Өлүөхүмэ Нөөрүктээйититтэн Вера Горбунова английскай тылга уонна мин французскай тылга. Бастаан бастакы куурус устудьуоннарын — барыбытын хортуоска хомууругар «Черняево» сопхуоска ыыппыттара. Онтон алтынньы ыйтан үөрэнэн барбыппыт. Институппут Хабаровскай куорат киинигэр турара, олорор уопсайбыт эмиэ ол территорияҕа баар буолан абыраммыппыт. Стипендиябыт 40 солкуобай, миэнэ үрдэтиллибитинэн 45 солкуобайга тэҥнэһэрэ. Үөрэнэ тиийбитим 30 киһилээх французскай тыл үс группатыгар соҕотох омукпун, бары нууччалар, куорат оҕолоро этэ. Бастаан наһаа саллыбытым, сүр баттаппытым буолуо. Бастакы семестрга, уопсай кэпсэтэр эҥин этим эрээри, кимниин да ыкса чугаһаспакка үөрэммитим.
Бастакы сессиябын болдьох иннинэ барытын «4», «5» сыанаҕа туттаран дьиэлээн хаалбытым. Кэлбитим – группам аҥара экзаменнарын кыайан туттарбатахтар этэ. Эксээмэҥҥэ бэлэмнэммит тэтэрээттэрим былдьаһык буолбуттара. Ол кэнниттэн “билиммиттэрэ” диэххэ ду, 4 сыл старосталаан, комсордаан үөрэхпин бүтэрбитим.
Наһаа да дириҥ билиилээх, киэҥ көрүүлээх преподавателлэр үөрэппиттэрэ. Олортон саамай сөбүлүүрүм Елена Орлова этэ. Кини французскайдыы лекция ааҕара, практическай дьарыктары ыытара – мэлдьи ураты кэрэхсэбиллээх, киһи болҕомтотун, интэриэһин тардара. Ону таһынан Францияттан омуктар кэлэн үөрэтэллэрэ. Иккис тылбыт немецкэй тыл этэ ону кыайбакка элбэх оҕо үөрэҕин бырахпыта. Тоҕо эрэ, мин наһаа ыараҕырҕаппатаҕым, ордук судургу дии саныырым. Группанан олус доҕордоспуппут, үөрэх кэнниттэн киинэҕэ, концерка, театрга, музейдарга, научнай библиотекаҕа сылдьарбыт. Бэһис курска, куоракка хаалаары буолуо, бары кэриэтэ кэргэн тахсан, элбэх сыбаайбаҕа сылдьыбытым. Сахалар аһара түмсүүлээхтэр этэ. Араас күрэҕи, тэрээһини, көрсүһүүнү тэрийэллэрэ. Саас буолла да, Амур биэрэгэр оһуокай буолара.
Ити курдук, биэс сыл үөрэнэн, үөрэх сырдыгын иҥэринэн, идэ баһылаан дойдубар, Саха сиригэр, кэлбитим.
Сыл-хонук аастаҕын аайы устудьуоннаабыт сылларым, үөрэммит куоратым, бииргэ үөрэммит доҕотторум эдэр саас ахтылҕана, үтүө өйдөбүл буолан хаалаллар.
Лидия Яковлева, Сунтаардааҕы оройуоннай балыыһа оҕо бырааһа:
—Устудьуоннуур сылларым олоҕум биир кэрэ кэрдиис кэмэ буолар. Дьокуускай куоракка үөрэх-билии кыһатыгар үөрэнэн, оҕо бырааһа буолан, Сунтаардааҕы оройуоннай балыыһаҕа, оҕону көрөр отделениетыгар үлэлээбитим 22 сыл буолла. Ол эрээри бэҕэһээҥҥи курдук ахта-саныы сылдьабын устудьуоннаабыт кэмнэрбин. Оскуоланы бутэрээт Дьокуускайдааҕы медиссиинискэй колледжка үөрэнэ киирбитим. Быраас буолар оҕо эрдэхпиттэн баҕа санаалаах буоламмын орто үөрэҕи бүтэрээт Медицинскэй институкка үөрэхпин салҕаабытым. 1997 сыллаахха педиатрия салаатыгар туттарсан үрдүк үөрэх устудьуона буолбутум. 2003 сыллаахха бүтэрэн дойдубар, оҕо бырааһынан үлэлии кэлбитим. Маҥнай учаастак бырааһынан саҕалаабытым, харыс да халбарыйбакка бастакыттан туппут учаастакпар күн бүгүнүгэр диэри үлэлии сылдьабын. Билигин бастаан көрбүт оҕолорум номнуо улаатан бэйэлэрэ ыал ийэлэрэ, аҕалара буола сылдьаллар.
Устудьуоннаабыт сылларбын наһаа истиҥник саныыбын. Институкка, уопсайга ыытыллар культурнай-маассабай тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттарбыт. Ол курдук, устудьуон күнэ, “Мы за ЗОЖ”, “День борьбы со СПИДОМ”, параадтарга кыттыы о.д.а. Чиҥ билиини иҥэрбит преподавателларбын, эксээмэннэри туттарыы долгутулаах күннэрин, Сэргэлээх уопсайын сэргэх олоҕун сайдыы кэмин биир эппиэтинэстээх үктэлинэн буолар.
Хас да сыл ааспытын иһин бииргэ үөрэммит оҕолорбутунаан билсэ-көрсө сылдьабыт. Киһи олоҕор бу саамай үтүө өйдөбүл, устудьуон буолан үөрэнэн, элбэх доҕоттордонон сылдьар кэмнэрэ. Онон хас биирдии оҕо үөрэххэ киирэн, устудьуон олоҕун билэн, эдэр саас умнуллубат биир үтүө түгэнин мүччү туппакка үөрэххэ таластын. Бары устудьуоннары, араас сылларга устудьуоннаабыт дьону түгэнинэн туһанан эҕэрдэлиибин.
Нина ПАВЛОВА, Сунтаар улууһун үөрэҕириитин үлэһиттэрин идэлээх союһун бэрэссэдээтэлэ:
— Эдэр сааһым устудьуоннуур сыллара кырылас кумахтаах бүтэй Бүлүү куоратыгар ааспыта. Өрөспүүбүлүкэбит биир саамай кырдьаҕас, үөрэх эйгэтигэр үгүс ыччаты иитэн-үөрэтэн, такайан таһаарбыт Бүлүүтээҕи педагогическай училищетыгар үөрэммитим.
Аан бастаан 1995 с. Бүлүү куоратыгар сынньана бара сылдьан туттарсан көрөргө санаммытым. Үс отделениеҕа ШО (школьное отделение), ДО (дошкольное отделение), төрүт култуура идэлэригэр тута олороллоро. Ол эрэн онно школьнай отделениеҕа аттестаккар саха тыла суох диэн дөкүмүөммүн туппатахтара. Онтон кыһыйан дойдубар кэлэн оскуолабыттан саха тылыгар үөрэммитим туһунан справка ылбытым. Эһиилигэр сыал-сорук туруорунан иитээччи идэтигэр туттарсан киирбитим. Бастакы кууруска 30-тан тахса этибит, үһүс кууруска 24 буолан, биир уоллаах бүтэрбиппит.
Устудьуоннуур сылларбытыгар араас тэрээһиннэр ыытыллаллара. Сыл аайы «Слет хорошистов и отличников» бу манна сыл аайы сылдьарым. Үөрэммит сылбыт тухары бээтинсэ аайы уһуйааҥҥа практика ааһар этибит, үөрэнэн ылбыт билиигин уһуйааҥҥа баран практически боруобалаан көрөҕүн. Бу олус туһалаах ньыма дии саныыбын. Мин үс сыл тухары дьүөгэлэрбин кытта «Туллукчаан» прогимназиятыгар практикабын ааспытым. Дириҥ билиилээх, уопуттаах, үлэлэригэр бэриниилээх иитээччилэргэ сыһыарыллан, уһуйуллан үгүс билиини-көрүүнү ылбыппыт.
Училищеҕа хас биирдии устудьуон өй-санаа, эт-хаан өттүнэн сайдарыгар улахан болҕомто ууруллара. Ол курдук, сылын аайы күһүн, саас походтар, кросс, успуорт күрэхтэрэ буолаллара. Күн аайы сүүрэрбит, ыйга 30-ча чааһы булгуччу туттарар ирдэнэрэ. Мин 200-400 м сүүрэрим. Устудьуоннуу кэлэн баран сүүрүнэн үлүһүйэн туран дьарыктанар буолбуппутун өйдөөбөккө да хаалбыппыт. Ону тэҥэ хайыһардыырбыт.
Өйдөөн хаалбыт бэлиэ түгэннэртэн «Лучший студент” күрэххэ 2-с кууруска үөрэнэ сылдьан кыттан иккис миэстэ буолбутум. Аҕа дойду Улуу сэриитин дьоруойа Алексей Кондаков истипиэндьийэтин анаабыттара. Биир сүрүн бэлиэ түгэн бүтэһик чуорааҥҥа училища туйгун үөрэнээччилэрэ «Знамя» киллэриитигэр кыттар чиэскэ тиксибитим. Үс сыл биллибэккэ элэҥнээн ааһан үөрэхпин «кыһыл» дипломунан бүтэрбитим.
Үөрэммит билиибин-көрүүбүн иҥэринэн дойдубар кэлэн оскуола иннинээҕи саастаах үөрэхтээһин эйгэтигэр 25 сыл үлэлээтим.
Устудьуоннаабыт сылларбын олус күндүтүк саныыбын. Түгэнинэн туһанан бииргэ үөрэнэн ааспыт доҕотторбун бүгүҥҥү үөрүүлээх күнүнэн эҕэрдэлиибин. Эдэр сааспыт үгүс үөрүүлээх түгэннэрэ, үтүө, кэрэ кэмнэрэ хаһан да умнуллубат.
Алена ИВАНОВА