Сунтаар бастакы дьахтар учуутала Евдокия  Бушкова-Попова уонна кини дьиэ кэргэнэ

Үйэттэн ордук кэми уҥуордаан сиртэн-буортан тэйбит курдук ыраас сэбэрэлээх, олус мааны көрүҥнээх эдэркээн уоллаах кыыс сүр болҕомтолоохтук биһигини тонолуппакка хаартыскаттан одуулууллар. Бу ааспыт үйэ саҥатыгар Сунтаар уонна Хочо улуус­тарыгар үтүөнү-үйэлээҕи тэнитэ үлэлээн ааспыт кэргэннии учууталлар Кузьма Иванович Попов уонна Евдокия Иевлевна Бушкова-Попова буо­лаллар.

Евдокия Иевлевна Бушкова 1891 сыл олунньу 20 күнүгэр (билиҥҥи истиилинэн кулун тутар 3 күнүгэр) Дьокуускай куоракка элбэх оҕолоох мещанин дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Ийэтэ – Зедгенидзева-Бушкова Вера Ивановна. Дьиэ кэргэн архыыбыгар хатанан хаалбыт хаартыскаттан сылыктаатахха Сунтаарга олохсуйбут Зедгенидзевтэрдиин уруулуу курдуктар.

Евдокия Бушкова Дьокуускайга кыргыттар үөрэнэр епархиальнай училищеларын бүтэрбитэ.  Бу кэмҥэ Хадаҥҥа (билиҥҥи Илимниир сиригэр Бириистэҥҥэ) аһыллыбыт үөрэх оскуолата церковнай-приходской оскуолаҕа кубулутуллубута. 1911 сыл балаҕан ыйын 22 күнүгэр баара-суоҕа 19 саастаах Евдокия Бушкова Хадан оскуолатыгар ананан үлэтин саҕалаабыта.  Кыраайы үөрэтээччи А.Е. Яковлев суруйарынан, Е.И. Бушкова улуус бастакы дьахтар учууталларыттан  биирдэстэрэ буолар.

1914 сыл ыам ыйын 16 күнүгэр Евдокия Бушкова бастакы выпускной эксээмэн ыыппыта.  Оскуоланы маҥнайгынан соҕотоҕун Георгий Попов бүтэрбитэ. Георгий Иванович Попов кэлин учуутал буолан Кутана, Тойбохой, Малдьаҕар, Сунтаар, Арыылаах оскуолаларыгар учууталлаабыта. Евдокия Ивановна түөрт сыл соҕотоҕун кэриэтэ (оскуола сэбиэдиссэйэ Тимофей Леонтьевич Винокуров аҕабыыт Сунтаарга олороро) эҥкилэ суох үлэлээн Хадан оскуолатын Бүлүү уокуругун церковнай оскуолаларыттан биир бастыҥнара оҥорбута.  Ол курдук, 1915 ахсынньы 15 күнүнээҕи рапорыгар, уокурук церковнай оскуолаларын кэтээн көрөөччү И.Е. Попов Хадан оскуолатын үрдүк таһымнаах үлэтин ыйан туран, икки кылаастаах оскуолаҕа кубулутарга сүбэлээбитэ.

И.Е. Попов ыйытыгар епархия сэбиэтэ 1915 сыл ахсынньы 5 күнүгэр маннык эппиэти биэрбитэ эмиэ архыып докумуоннарыгар кичэллээхтик хараллыбыт:

«Епархиальный училищный совет на основании своего журнального определения от 17 ноября с. г. за №22, утвержденного ЕГО ПРЕОСВЯЩЕНСТВОМ  30 ноября за №2333 сообщает ВАМ, что бывшая учительница церковно-приходской школы Евдокия Бушкова, состоя на службе в Хаданской церковно-приходской школе в течение 5 лет с 1 сентября 1910 года до 15 августа 1915 года исполняла  свои обязанности с полным усердием и ни в чем предосудительном не замечена» .

Евдокия Иевлевна 1915 сыл от ыйын 15 күнүгэр Хочо икки кылаастаах оскуолатын сэбиэдиссэй-учууталыгар Кузьма Иванович Поповка кэргэн тахсан Хочоҕо көспүтэ.  Манна кэлэн үлэлии сылдьан 1917 сыл тохсунньу 14 күнүгэр (эргэ истиилинэн) оҕолоноору өлбүтэ.  Кини көмүс уҥуоҕа Тойбохойго Иннокентьевскай таҥара дьиэтин аҕыраадатыгар көмүллүбүтэ .

Кузьма Иванович Попов 1881 сыл сэтинньи 1 күнүгэр Мэгэдьэктээҕи Иннокентьевскай таҥара дьиэтин сулууспалааҕа Иван Ильич Попов дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ.

Кузьма Попов 1900 с. Дьокуускайдааҕы духуобунай училищены үөрэнэн бүтэрэн баран, салгыы духуобунай семинарияҕа 1904 с. алтынньытыгар диэри үөрэммитэ. Семинария бырабылыанньа­тыгар эксээмэн туттаран таҥара дьиэтин оскуолатыгар учууталлыыр быраабы ылбыта. Ону таһынан архыып докумуоннара кэпсииллэринэн “являлся ратником ополчения 2 разряда призыва 1903 года» .

Кузьма Иванович 1905-1913 сылларга казактар Бүлүүтээҕи, Кутана, Мэгэдьэк, Амма таҥараларын дьиэтин оскуолаларыгар, Дьокуускай куорат таҥаратын дьиэтин образцовай  икки комплектаах оскуолатыгар учууталлаабыта. Дьокуускайдааҕы епархия таҥараларын дьиэтин кэтээн көрөөччү В. Попеско народнай училищелар инспектордарыгар суруйбут характеристикатыгар маннык этиллибит: «… учитель образцовой церковно-приходской одноклассной  школы при  Якутской второклассной учительской школе, Кузьма Попов за время своего учительства в означенной школе, так и в других церковно-приходских школах проявил достаточные педагогические способности, посильно умело и с должным прилежанием работая на учительском поприще, стремясь сообщить возможно большую сумму познаний из церковно-школьной программы порученным ему детям.  В нравственном отношении поведение господина Попова не заслуживает упреков; в каких-либо предосудительных проступках г. Попов не был замечен и заслуживал бы полного доверия к себе, если бы не проявленная к себе некоторая неустойчивость…».

В. Попеско эдэр учуутал биир оскуолаҕа өр түптээн үлэлээбэтин тоһоҕолоон бэлиэтээбит эбит: «Таковая неустойчивость характера имеет свое выражение в довольно складной поговорке, заканчивающейся известною арифметически-хронологическою «неразберихою»: …семь пятниц на одной неделе».

1913-1914 үөрэх сылыгар Хочо биир кылаастаах училищета икки кылаастаах буолбута.  Сэбиэдиссэйинэн уонна учууталынан Кузьма Иванович Попов анаммыта. Норуодунай училищелар инспектордара В.П. Васильевскай илии баттааһыннаах маннык бирикээс архыыпка харалла сытар: “Предлагаю немедленно с получения сего отправиться к месту службы, принять училище, его имущество, учебники,пособия и акт приема представить в инспекцию. От­крыть второй класс и начать учебные занятия и о времени начала их донести”.

Саҥа арыллыбыт иккис кылааска 1910, 1911, 1912 сылларга бастакы кылааһы бүтэрбит 7 үөрэнээччи киирбит, ол гынан баран К.И. Попов ол оҕолору эксээмэннээн көрөн баран хос үөрэнэллэригэр дьаһайбыт. Икки кылаастаах училище 6 отделениелаах 6 бөлөҕөр 33 үөрэнээччилээҕэ, олортон 29 уол уонна  4 кыыс,  30 нуучча уонна 3 саха этэ. Иккис кылаас бары предметтэрин Кузьма Иванович үөрэтэрэ. Тойбохой оскуолатыгар биир сыл үлэлээн баран Кузьма Попов ити сир күөлүн уутун сөбүлээбэккэ Элгээйигэ баар Сунтаар икки кылаастаах норуодунай училищетыгар көһөрөргө көрдөспүт.

1917 сыл сайыныгар Самсонов бэрэссэдээтэллээх олохтоох уопсастыба Кузьма Попову, үчүгэй учуутал буоларын быһыытынан, Күүкэй оскуолатыгар аныырга туруорсубут. Кузьма Иванович оскуолаттан оскуолаҕа хатайданыылара олоҕор буолбут ыарахан түгэннэри кытта сибээстээх буолуон сөп. Ол курдук тапталлаах кэргэнэ Евдокия Иевлевна төрөөрү кыайан быыһаммакка, уу кыһыл оҕотун илиитигэр тутан хаалбыт аҕа барахсаҥҥа ыарахан күннэр үүннэхтэрэ. Кутанаҕа учууталлыыр аймахтарыгар – эдьиийэ Татьяна Ивановна(1884-1950), күтүөтэ Федор Парфенович (1887-1930) Васильевтарга илиитигэр тутан хаалбыт кыракый кыысчаанын көрдөрө-ииттэрэ биэрэр.

К.И. Попов 1917 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн 1918 сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри Сиэйэҕэ Терешкинскэй училищеҕа сэбиэдиссэйдээбит. 1919 с. ыалдьан өлбүт, Сиэйэҕэ  көмүллүбүт.

Кэргэннии Кузьма Иванович уонна Евдокия Иевлевна Поповтар ааспыт үйэ саҥатыгар үөрэҕэ суох саха оҕолорун үөрэхтээбит, Хочо уонна Сунтаар улуустарын  сайдыытыгар тус кылааттарын киллэрбит дьон буолаллар.

Кинилэр бу орто дойдуга олорбут суоллара-иистэрэ сүтэн-оһон хаалбатаҕа, уу кыһылыттан тулаайах аҥаардаах хаалбыт кырачаан Нина кыыс эмиэ бэрт баай ис хоһоонноох олоҕу олорбута. Кини аҕатын эдьиийэ Татьяна Ивановнаҕа, күтүөтэ Федор Парфенович Васильевтарга маанылатан иитиллибитэ. Иитиллибит аҕата Федор Парфенович Васильев Бүлүүчээҥҥэ, Кириэстээххэ, Кутанаҕа учууталлаабыта, Сиэйэ оскуолатыгар сэбиэдиссэйдээбитэ.

Автобиографиятыгар суруйбутунан, Нина Попова  Дьокуускай куорат сэттэ кылаастаах  2-с  оскуолатын бүтэрэн баран Дьокуускайдааҕы медицинскэй техникумҥа үөрэнэ киирэр. Манна икки сыл үөрэнэр. Онтон сибээс управлениетыгар кассир уонна машинистка эбээһинэстэрин толорор. 1935-1936 сылларга Таатта Уолбатыгар, онтон Дьокуускай 3-с оскуолатыгар учууталлаабыта.

1936  с. Аммосов Аммос Алексеевичка кэргэн тахсыбыта. Аммос Алексеевич Сунтаар  улууһун Кугдаар нэһилиэгэр төрөөбүт, 1929-1930 сс. Саха национальнай байыаннай оскуолатын, 1934 с. Владивостокка пехотнай оскуоланы бүтэрбит. Ол кэннэ алта сыл устата национальнай байыаннай оскуолаҕа взвод хамандыырынан, икки сыл ити оскуола начальнигынан, кэлин өрөспүүбүлүкэ  байыаннай комиссариатыгар сулууспалаабыт, элбэх государственнай наҕараадалардаах Саха сирин биллэр дьонноруттан биирдэстэрэ. Сотору кэминэн Саха национальнай байыаннай оскуолата тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит, ол тэрээһиннэргэ Аммос Алексеевич Аммосов аата дорҕоонноохтук ааттаныа турдаҕа.

Ыал уон оҕоломмуттарыттан 4-дэ эрдэ төннүбүт. Хаалбыт алта оҕо – Аммос (1938-2018), Альбина (1939-1976), Агния (1947), Алексей (1944-2000), Анатолий (1951-1981), Александр (1959-1995) дьон сиэринэн үөрэммиттэрэ, кэргэннэнэн, оҕо-ыччат тэнитэннэр олохторо салҕанар.

Дьиэ кэргэн силистээх-мутуктаах дириҥ историятын хараҕын харатын курдук харыстаан энчирэппэккэ илдьэ сылдьар Агния Аммосовна Аммосова эһэлээх эбэтин, ийэтин курдук билиини тарҕатан бибилэтиэкэрдээбитэ,  бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор, кыыс оҕолоох, үс уол уонна биир кыыс сиэннээх, хос сиэннэрдээх…

Альбина ИВАНОВА

Хаартыскалар Агния Аммосовна Аммосова архыыбыттан.

Читайте дальше