Биһиги оҕолорбутун кыра эрдэхтэриттэн бэйэни харыстанарга үөрэтэбит. Итии оһоххо, билиитэҕэ, оргуйбут ууга уонна испиискэнэн оонньонуллубат, суолу туоруурга хаһан баҕарар икки өттүгүн көрөн баран туораа диэн элбэхтик сэрэтии оҥоробут, үөрэтэбит.
Онтон эти-сиини кимиэхэ да тыыттарыллыбат диэн үөрэтэбит дуо?
Оҕону кыра эрдэҕиттэн бэйэҥ эккин-сииҥҥин кимиэхэ да тыыттарбаккын диэн үөрэтии эмиэ баар буолуохтаах, оҕо билбэтиттэн, үөрэтиллибэтэҕиттэн куһаҕан өрүттэргэ киирэн биэриэн сөп. Бу маннык харыстаныыны үөрэттэхпитинэ оҕолорбутун сексуализированнай эндиртэн (риск) быыһыыр кыахтаныахпыт уонна оҕолорбут инникитин бэйэлэригэр итэҕэллээх, бэйэлэрин көмүскэнэр, атын да дьон кыраныыссатын кэспэт буола улаатыахтара, дьиэ кэргэҥҥэ сылаас, итэҕэллээх сыһыан олохсуйуоҕа.
Быраабылалар:
1. Хас биирдии киһи этэ-сиинэ кыраныыссалаах диэн быһаарыҥ. Ис таҥас иһинэн баар эккин-сииҥҥин ким да тыытыа, таарыйыа суохтаах диэн үөрэтиҥ. Оҕо баҕарбатын үрдүнэн сыллыыр, кууһар, этин тыытар сыыһа быһыы буолар. Оҕо этин-сиинин тугунан эмэ таарыйан накаастааһын эмиэ сыыһа.
2. Оҕо кыра эрдэҕиттэн этин-сиинин чаастарын билэрин курдук үөрэтиҥ, улаатан истэҕин аайы этин-сиинин чаастарын чопчу быһааран этэр буолуохтаах.
3. Оҕону «суох» дииргэ үөрэтиҥ. Бэйэҕит эмиэ «суох» диири сатыахтааххыт, саҥарыахтааххыт, ханнык кэмҥэ суох дэниллэрин быһаарыахтааххыт, оҕо эһигиттэн үөрэх ыларын умнумаҥ. «Суох» диэн баран кутталлаах сиртэн түргэнник барыллар, куотуллар уонна эрэнэр киһигэр кэпсэниллиэхтээх диэн быһаарыҥ.
4. Оҕоҕутугар этиҥ, быһаарыҥ: эн эккин-сииҥҥин ким да хаартыскаҕа да, видеоҕа да түһэриэ суохтаах диэн. Интэриниэт ситимигэр эйиэхэ куһаҕаны баҕарар араас дьон баар диэн этиҥ.
5. Кимтэн да оҕо «куһаҕан кистэлэҥ» диэн этиини билиэ суохтаах. Оннук суох диэн иитиллиэхтээх. Куһаҕан дьон элбэхтик оннук диэн оҕолору бутуйалларын бары билэ-истэ сылдьабыт. «Эн уонна мин кистэлэҥмитин ким эмит биллэҕинэ мин эйигин кэһэтиэҕим» диэн тыллары оҕо кимтэн эрэ иһиттэҕинэ төрөппүтүгэр булгуччу кэпсиирин курдук үөрэтиллиэхтээх.
6. Оҕоҕутун кыра эрдэҕиттэн улаатыар диэри ытыктааҥ, таптааҥ. Тапталга улааппыт оҕо бэйэтин сатаан көмүскэнэр кыахтаах буолар. Ол барыта эйигиттэн, төрөппүттэн тутулуктаах.
7. Ханнык баҕарар өйдөммөт быһыыга оҕо төрөппүтүттэн көмө көрдүөхтээх, онно төрөппүт эн бастакы көмөлөһөөччү буоларгын оҕо билэр, итэҕэйэр буолуохтаах. Оҕо итэҕэйэр киһитэ кыччаабыта 3 киһилээх буолуохтаах.
Санатан эттэххэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи психологическай киин дьону учуокка туруорбат, дьон ыарахан быһылааҥҥа түбэстэҕинэ, бэйэтин кытта биир бииргэ үлэлэһэн, сөптөөх суолу ылынарыгар көмө буолар. Ким баҕарар биһиги кииммитигэр эрийэн тиийэн көмө ылыан сөп, Сунтаардааҕы психологическай киин төлөпүөнэ – 22127
Алена ПАВЛОВА,
өрөспүүбүлүкэтээҕи психологическай киин Сунтаардааҕы филиалын социальнай педагога