Нолуок сулууспатыгар таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ

Арассыыйаҕа бастакы нолуоктааһын (дань) 11 үйэттэн саҕаламмыта. Ол кэрдиис кэм ааһан, Саха сиригэр нолуок хомуйуу (ясак) 17-с үйэттэн саҕаламмыта.
1930-1932 сс. нолуок реформатын кэнниттэн нолуогу финансовай инспектордар, финансовай агеннар хомуйар буолбуттара. Манна даҕатан эттэххэ, Сунтаарга бастакы финансовай инспектордар, агеннар истэригэр финансовай сулууспа советнига Е.Е. Евсеев үлэлээбитэ.
Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр, сэрии кэнниттэн налоговай агеннар атынан сылдьан нэһилиэктэри кэрийэн нолуок харчытын хомуйаллара: байыаннай, хаһаайыстыбаннай нолуоктары, бэл оҕото суохтарга диэн кытары баара, араас займнар, ону барытын Дьокуускай куоракка ыыталлара.

1990 с. кулун тутар 6 күнүгэр РСФСР үп министиэристибэтин 50 №-дээх бирикээһинэн судаарыстыбаннай нолуок инспекциялара тэриллибиттэрэ. Ол иһигэр Сунтаар налоговай инспекцията. Ол нолуок сокуонун хонтуруолун сайыннарыы, бүддьүөккэ төлөбүр кэмигэр киирэрин хонтуруоллааһын сүрүн сыалынан буолбута.
Инспекция бастакы начальнигынан Харитонова Галина Нестеровна ананан үлэлээбитэ. Кини үлэлиир кэмигэр саҥа налоговай инспекция дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киирбитэ. Ити кэмтэн ыла араас сылларга бүддьүөт туһатыгар диэн таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ: Попова А.П., Данилова Н.Н., Федорова А.А., Гуринова С.М., Романова Н.Н., Зедгенидзева И.М., Егорова Н.И., Степанова В.С., Яковлева Е.С., Яковлева А.С., Яковлева Н.Н., Петрова Н.П., Саввинова И.В., Григорьева А.И., Иванов Г.В., Иванов А.П., Антонов И.В., Архипова С.Н., Самсонова Н.А., Евсеева Н.Е., Егорова М.Н., Птицына Н.Н., Егоров Е.В., Федоров В.Д., Егоров В.С., Степанов И.С., Лукин П.В., уо.д.а. Отдел начальниктарынан Шадринова В.Н, Дмитриева А.Н., Васильева Л.Я., Ефремова С.Г. үлэлээбиттэрэ.

2005 с. олунньу 1 күнүттэн Бүлүү бөлөх улуустарын холбоон, оройуоннар икки ардыларынааҕы инспекциялар тэриллибиттэрэ. Нолуок системата саҥа автоматическай информационнай ситимҥэ 2-с көлүөнэтигэр көспүтэ. Ньурбаҕа кииннэммитэ. 9 отделлаах улахан инспекцияҕа 101 инспектор үлэлээбитэ, ол иһигэр правовой отдел начальнигынан Сунтаартан мин Надежда Евсеева ананан үлэлээбитим. Инспекция начальниктарынан Макарова Н.Ф, Сунтаартан Пахомова А.С., Скрябин В.С. үлэлээбиттэрэ.

2021 с. информатизация салгыы сайдан, оройуоннар инспекцияларын оннугар Саха сиригэр Федеральнай налоговай сулууспа Управлениета соҕотох хаалан үлэлии олорор. Киинэ – Хабаровскай. Оройуоннарга нолуок төлөөччүлэри кытта үлэлиир аҕыйах исписэлиис үлэлии олороллор.

Сэтинньи 21 күнүгэр нолуок сулууспатын үлэһиттэрин бырааһынньыга буолан ааста. Онон сибээстээн Сунтаар нэһилиэгин олохтоох дьаһалтатын баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Семен Николаев кэлэн үлэһиттэри, нолуок сулууспатын бэтэрээннэрин эҕэрдэлээн, наҕараадалары туттаран барда. Бу маннык болҕомто ууруллубутугар биһиги нолуок сулууспатын үлэһиттэрэ олус долгуйдубут, үөрдүбүт. Онон олохтоох дьаһалтабытыгар махталбытын тириэрдэбит.

Надежда ЕВСЕЕВА,
РФ ГГС III кылаастаах сүбэһитэ