Нэһилиэкпит олохтоох дьаһалтатын баһылыһа бу сыллааҕы отчуотун истиигэ кураторбыт улуус кииниттэн тахсан кытынна. Мунньахха уопсайа 60-тан тахса киһи сырытта, үгүс киһи санаатын этиннэ, мунаахсыйар ыйытыытын биэрдэ.
Өрөспүүбүлүкэбитигэр Оҕо саас, Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн сыллара биллэриллэн үлэ тэтимнээх үлэ барда.
Нэһилиэкпит баһылыга Иван Константинов үһүс төгүлүн норуотун итэҕэлин ылан дуоһунаһыгар үлэлии сылдьар. 2024 с. нэһилиэк уопсай ахсаана — 833 (биэрэпис түмүгүнэн — 735) киһи, 3 тыыл бэтэрээнэ, 100 үлэ бэтэрээнэ, 66 доруобуйаларынан хааччахтаах дьон, ол иһигэр 10 оҕо баар эбит.
Бу сылга 6 оҕо төрөөтө, 4 киһи олохтон туораата. 3 ыал саҥа дьиэҕэ киирдэ, 4 дьиэ көҥдөйө бүттэ. Нэһилиэккэ уопсайа 233 дьиэ баар. Анал байыаннай дьайыыга сылдьар биир дойдулаахтарыгар, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр нэһилиэнньэ туох кыалларынан араас көмөнү оҥорор. Ол курдук, хаххалыыр сиэккэ, блиндажнай чүмэчилэр, ас-таҥас уонна дьиэ кэргэттэригэр саһаан, муус, уо.д.а. араас өҥөлөр кэмигэр оҥоһуллар.
Баһаартан сэрэхтээх буолууга минбалаһа саҥардыллар, сыбаалка астарыллар, ыраастанар. Инникитин «Айан Суол» тэрилтэни кытта дуогабардаһан котлован хастаран, онно куттаран көмөр үлэтэ барар. Уу ситимин тардыытыгар салгыы барыахтаах, быйыл 32 мөл. суумаҕа Юбилейнай уулуссаҕа, «Норуот көҕүлээһинэ» бырагыраамаҕа киирсэн, сырдатыы үлэтэ барда, кэлэр 2025 с. Новай, Портовской уонна Советскай уулуссалар сырдатыыларын саҥардан тимир остуолбаларга уларытыллыахтара.
Арассыыйа Дьоруойа Филипп Евсеев туруорсуутунан успуорт киинин тутуу сирэ быһаарыллан, бырайыагын үлэтин аукциоҥҥа түмүктэнэн «Туйгун» диэн бырайыактыыр тэрилтэ кыайан хантыраагын баттаста, үлэтэ саҕаланан эрэр, билигин бырайыага бүттэҕинэ тутуутун харчытын буларга (быһа холоон 300-400 мөл.) күүстээх үлэ барыахтаах.
Б.Н.Егоров аатынан Күндэйэ орто оскуолата бу күннэргэ 105 сылын бэлиэтиэ. Оскуолаҕа 117 оҕо үөрэнэр, 9 оҕо бүтэрэн үрдүк уонна орто анал үөрэххэ туттарсан киирдилэр, 4 оҕо оскуола боруогун атыллаан маҥнайгы кылааска киирдэ. Оҕолор үлэҕэ, үөрэххэ, успуорка ситиһиилэрэ үрдүк. Учууталлар кэмигэр билиилэрин таһымын үрдэтэллэр, сүрүн болҕомто үөрэх хаачыстыбатын үрдэтии, оҕону үлэнэн иитиигэ уураллар. Оҕолор да, учууталлар да улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ НПК-ҕа, конференцияларга ситиһиилээхтик кытталлар. «Күнчээн» оҕо уһуйааныгар 54 оҕо хабыллан сылдьар. 25 үлэ миэстэтэ толору, саҥа таас дьиэҕэ киирэн үлэ күөстүү оргуйар. Кэлэр 2025 сылга 14 оҕо оскуолаҕа киириэ.
Доруобуйа харыстабылыгар эттэххэ, балыыһабыт быйыл толору хааччыллан, дьон доруобуйата тупсарын туһугар сөптөөх үлэ барар, ФЛГ, диспансеризация, улуустан быраастар тахсан кэмигэр көрөллөр.
Култуура дьиэтэ былааннаах үлэтин толорор. 9 ый түмүгүнэн 78 тэрээһин, ону тэҥэ нэһилиэнньэ араас көрүү күрэстэргэ ситиһиилээхтик кыттар. Хомойуох иһин култуурабыт дьиэтин өрөмүөнүн сметата экспертизаны кыайан ааспата. Онон тохтоон хаалбакка, култуура министиэристибэтин бырагырааматыгар киллэттэрэргэ үлэ салҕанар.
Нэһилиэккэ 2 хочуолунай толору үлэлии турар, эбийиэктэр сылаастар. Инники өттүгэр уу ыраастыыр ыстаансыйа саҥаттан оҥоһуллан бырагыраамаҕа киирэн уларыйыы барыахтаах. «Ил» култуура, ОДьКХ кэлэктиибэ бэтэрээн үлэһиттэригэр муус, мас бэлэмигэр өрүү көмөлөһөллөрө хайҕаллаах.
Тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр туох кыалларынан барыта ыытылла турар. Бу күннэргэ бэйэ оҥоһугунан, үрүҥ аһынан толору хааччыйан олорор «Сырдык Аартык» тэрилтэбит 15 сыллаах өрөгөйдөөх үбүлүөйүн бэлиэтээһин үрдүк таһымҥа буолан ааста. Элбэх киһи үлэтэ үрдүктүк сыаналанан чиэскэ-бочуокка тиксэн үөрүүлэрэ үрдээтэ.
Быйыл от былаана 2600 туонна бэриллибитэ, ону 2368 т оттонон 91% туолла. Сүөһү ахсаана былырыын 1269 этэ, быйыл – 1186 төбө. Ыанар ынах былырыын 498 этэ, быйыл 483 буолла. 46 бургунас кыстыкка киирдэ. Сылгы уопсайа — 530, ол иһигэр биэтэ – 364.
«Сырдык Аартык» билиҥҥи туругунан 72 чилиэннээх, ол иһигэр ИП – 9, 63 кэтэх хаһаайыстыба баар, 15 ассоциированнай чилиэннээх. 72 чилиэн бары үүт туттараллар, ону таһынан нэһилиэккэ ыанар ынах төбөтүгэр 39 тыһ. солк ылааччы 11 кэтэх хаһаайыстыба баар. Сайылыкка 56 хаһаайыстыба 350 ынаҕа, биир оччо ньирэй сайылаата. Бу кыстыкка 3 хотонунан 16 үлэһит үлэлиир. 44 хаһаайыстыба уопсайа – 321 төбө, ол иһигэр 177 – ыанар ынах, 144 – ыччат сүөһү кыстаан турар. Үү тутарыытыгар былаан — 860 т. Бу сыл түмүгүнэн туолар.
Нэһилиэнньэҕэ үүт субсидията 55,9 мөл. (87%) киириэхтээх. Үүт харчыта 13% кэлэ илик, ону бу күннэргэ кэлиэ диэн күүтэллэр. Быйыл 20 т – арыы, 26,3 т – сүөгэй, 35,5 т – үүт, 9,5 т – йогурт, 8,7 т – кефир астанан атыыга таҕыста, арыы сыаҕар 8 киһи үлэлии сылдьар.
Бойняҕа 55 сүөһү астанна, 1,3 тн өрүс бэтэрээ нэһилиэктэргэ оҕо уһуйааннарын, оскуолаларын хааччыйбыттар. Бойняҕа 5 киһи үлэлээтэ. Инньэ гынан, бу 3 тэрилтэнэн уопсайа 32 киһи бастайааннай үлэлээх, сайыҥҥы өттүгэр быстах үлэҕэ 30-ча киһи үлэлээн ааһар. Быйыл 120 төбөҕө анаан 720 м2 иэннээх саҥа хотон үлэҕэ киирдэ. Удамыр сыанаҕа 80 т комбикорм, 15 т сэлээркэ, ветпрепараттары чилиэттэргэ үүт харчытын суотугар атыыланна. Агростартап Гранын ылбыт хаһаайыстыларбыт үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Бурдук, халлаан туран биэрбэккэ, хойутаан ыһыллан кыайан сиппэтэ, быйылгы хомуур суох. Кэлэр сылга тыа хаһаайыстыбатын үбүлээһинэ улууска бэрилиннэ, онон төбөҕө бэриллэр харчы уонна ханнык хайысханан барары улуус УСХ бырагыраама ылынан үлэлиэхтээх.
«Саҕаламмыт үлэлэр барыта эһиилги былаан быһыытынан барыахтара. Нэһилиэк олоҕо туруктаах буоларын туһугар күннээҕи кыһалҕаны туоратан, кыах баарынан саҥа бырагыраамаларга киирсэн үлэлиэхпит», диэн Иван Константинов сыллааҕы үлэтин бары биһириирбитин биллэрдибит.
Феврония НИКОЛАЕВА. Күндэйэ