Күндэ аата сахаҕа мэлдьи күндү…
Саас-үйэ тухары саханы сарбыйан кэлбит сэллик ыарыыттан кэрэгэй дьылҕаламмыт биир дойдулаахпыт Алексей Андреевич Иванов-Күндэ олоҕун, айар үлэтин чинчийэн үөрэтээччилэр Күндэ Иркутскайга учуутал семинариятыгар үөрэммит кэмин ситэ-хото арыйа илик курдуктар. Арай Сунтаар кыраайы үөрэтээччитэ Надежда Кузьмина Алексей Иванов Иркутскайга үөрэнэ сылдьан ытыктыыр учууталыгар П.Х. Староватовка суруйбут суруктарын Бүлүү үөрэҕин түмэлиттэн булан, чинчийэн үөрэппиттээх.
Күндэ олоҕун ити кэрдиис кэмин арыый ситэрэн биэриэ дуу диэн санааттан биир докумуону билиһиннэриэхпин баҕарабын. Хас да сыллааҕыта Иркутскайдааҕы учуутал семинариятыгар үөрэммит Сунтаар ыччаттарын туһунан ыйытыкпар Иркутскай уобалаһын архыыба А.А. Иванов-Күндэҕэ сыһыаннаан маннык эппиэттээн турардаах.
«На Ваш запрос о поиске сведений о выпускнике Иркутской учительской семинарии Иванове Алексее Андреевиче-Кюндя сообщаем, что в ОГКУ ГАИО были просмотрены научно-справочный аппарат и документы архивного фонда № 128 «Иркутская учительская семинария». В результате были выявлены следующие сведения:
Представление Якутского губернатора директору Иркутской учительской семинарии от 1 июля 1913 г. с просьбой об оказании содействия к принятию инородцев – якутов Алексея Иванова, Дмитрия Ноговицына и Ивана Шараборина в семинарию.
Его высокородию М.И.Лихнеру
Милостивый государь Михаил Иванович!
Инородцы Якутской области округов-Олекминского Иван Дмитриевич Шараборин и Вилюйского Алексей Андреевич Иванов и Дмитрий Григорьевич Ноговицын обратились ко мне с ходатайством об оказании им содействия к поступлению в Иркутскую учительскую семинарию.
Шараборин обучался в Якутской миссионерской второклассной учительской школе, а Иванов и Ноговицын окончили курс Сунтарского двухклассного училища. Все трое по отзыву учебного начальства, учились хорошо, отличаясь прилежанием и прекрасным поведением.
Ввиду изложенного и принимая во внимание крайний недостаток в области народных учителей с надлежащей подготовкой, а главное горячее желание Шараборина, Иванова и Ноговицына послужить делу народного образования на своей же Родине, имею честь покорнейше просить Ваше высокородие оказать названным молодым якутам, ныне направляющимся в Иркутск, благосклонное содействие к принятию их во вверенное Вами заведение даже и в том случае, если бы у них оказались какие-либо незначительные в подготовке пробелы, которые они, без сомнения, восполнят по поступлении в учительскую семинарию.
Примите уверения в истинном уважении и совершенной преданности .
Иван Крафт
1 июля 1913 г., №137.
Үрдүк сололоох тойон итинник ис хоһоонноох суругу мээнэ ыһыктыбатаҕа буолуо. Сылыктаатахха, биир өттүттэн, Элгээйитээҕи Сунтаар икки кылаастаах училищета бэлэмниир таһыма үрдүгүн сыаналаабыт буолуохтаах, иккиһинэн, баҕар уолаттары сирэй көрсөн, үөрэниэн сөптөөх ыччаттар диэн түмүк оҥорбут буолуон сөп. Бастакыта да, иккиһэ да -сабаҕалааһын эрэ… Оттон Күндэ бэйэтэ П.Х. Староватов үтүөтүнэн бу үөрэх кыһатыгар киирбитин учууталыгар махтанан суруйбутун Н.Кузьмина бэлиэтиир: «Эн көмөҕүнэн мин манна кэлбитим уонна үтүө дьоннор билиини-көрүүнү баһылыыр сирдэрин буллум. Ис сүрэҕиттэн ытыктыыр үөрэнээччиҥ Алексей Андреевич Иванов».
Иван Иванович Крафт күбүрүнээтэрдээн олорор кэмигэр (1907-1913) Саха уобалаһыгар үөрэх сайдыытыгар улахан хардыылар оҥоһуллубуттара, ол курдук улуустарга начаалынай училищелар арыллыбыттара, үөрэххэ тардыһар саха ыччата орто уонна үрдүк анал үөрэх тэрилтэлэригэр анал истипиэндьийэ көмөтүнэн үөрэнэр кыахтаммыта. Ол туоһутунан биһиги биир дойдулаахтарбыт күбүрүнээтэртэн ылбыт көмөлөрө буолар.
И.И.Крафт көмөтүнэн кэлин биллиилээх учуутал буолбут Михаил Николаевич Анисимов эмиэ туһаммыт эбит. 1911 сыл сайыныгар Иркутскайга учуутал семинариятыгар үөрэх туттарса бараары көрдөспүтүгэр, күбүрүнээтэр Дьокуускайтан Усть-Кукка диэри борохуотунан айанын төлөбүрүгэр 15 солкуобайынан көмөлөспүттээҕин, үөрүүтүттэн Анисимов үс биэрэстэ сири тэбэн көрбөккө сүүрэн тиийбитин махтана бэйэтин ахтыыларыгар бэлиэтээбит.
Күбүрүнээтэр алгыс буолбут мэктиэ суруга Күндэҕэ төһө көмөлөспүтэй? Эмиэ архыып докумуоннарыгар сигэнэбит. «В списке поступивших в 1-й класс учительской семинарии в 1913 году значится Иванов Алексей, инородец — якут, родившийся 16 января 1896 г. Окончил Сунтарское двухклассное училище. При вступительных испытаниях получил следующие оценки: по Закону Божьему – 3, русскому языку письменному – 2, русскому языку устному – 2+, арифметике письменной – 4, арифметике устной – 3, геометрии – 3, истории – 3, географии – 3, славянскому чтению – 3. В семинарию был принят своекоштным 24 августа 1913 г» .
Оттон Ноговицын эксээмэннэрин кыайан туттарбатах, сэминээрийэҕэ үөрэнэ киирбэтэх. Инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан Иркутскайга кыстаан баран, эрэйи эҥэринэн тэлэн эһиилигэр дьиэтигэр төннөөхтөөбүт.
Инньэ гынан ыраах сытар Саха уобалаһын Бүлүү уокуругун түгэх дэриэбинэтин уолчаана Алексей Иванов үөрэхтэнэн биллэр бэйиэт, суруйааччы, лингвист учуонай буолан тахсарыгар олук уурбут дьонтон биирдэстэринэн күбүрүнээтэр Иван Иванович Крафты ааттыахха сөп.
Альбина ИВАНОВА