Ааспыт сыл ахсынньытыгар дойдубут Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2025 сылтан 2030 сылга диэри 20 саҥа национальнай бырайыак олоххо киириэхтээҕин туһунан иһитиннэрбитэ. Мантан 12-гэр Саха сирэ кыттар.
Дойдубут Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээбит национальнай бырайыактара олоххо киирэннэр, дьон-сэргэ олоҕор, улуустар, куораттар сайдыыларыгар улахан төһүү күүс буоллулар. Ол курдук, бары да көрө-билэ сылдьабыт, ардыгар бэйэбит кыттыһан киллэрсэ сылдьар бырайыактарбытынан ыытыллыбыт үлэ аҕыйаҕа суоҕун. Холобур, биһиги улууспутун да ылан көрүөҕүҥ.
«Доруобуйа харыстабыла» национальнай бырайыак хас да хайысханан олоххо киирэн үлэлиэҕиттэн биһиги улууспут киин балыыһатыгар дьон доруобуйатын кэтээн көрөр эҥинэ араас аппарааттар, тэриллэр кэлэн турдулар. Киин балыыһа автопаарката хаҥаата. Ыарыһаҕы, эмчити таһар, тиэйэр массыыналар хас да нэһилиэккэ бэрилиннилэр. Аны бу бырайыак чэрчитинэн Элгээйигэ балыыһа тутуллан киирдэ. Араак ыарыытын эрдэттэн булан эмтиир сыаллаах элбэх үлэ барда. Киин куораппытыттан мобильнай биригээдэлэр кэлэн, дьон доруобуйатын көрдүлэр-иһиттилэр. Улуустааҕы поликлиникаҕа сылын аайы кыраапык оҥоһуллан тэрилтэ үлэһиттэрэ, нэһилиэнньэ диспансеризацияны барар.
Манна даҕатан эттэххэ, быйыл диспансеризацияны 2169, профилактическай көрүүнү 467 киһи барбыт диэн улуус киин балыыһатын ыарыыны эрдэттэн сэрэтэр кэбиниэтин эмчиттэрэ иһитиннэрэллэр. Диспансеризация, профкөрүү билигин саастарынан, төрөөбүт сылларынан бара турарын, ким сылдьа, көрдөрө илик поликлиникаҕа үлэ кэмигэр кэлэн ааһаргытыгар ыҥыраллар.
Бу сылтан «Доруобуйа харыстабыла» национальнай бырайыак оннугар «Продолжительная и активнай жизнь» диэн саҥа бырайыак үлэлээн эрэр. Ол курдук, үлэ сүрүн хайысхатынан медицинскэй инфраструктураны сайыннарыы буолуоҕа. Бу үлэлэр «Продолжительная и активная жизнь» национальнай бырайыагы сэргэ «Семья» уонна «Новые технологии сбережения здоровья» диэн саҥа национальнай бырайыактар иитинэн салгыы барыахтара. Доруобуйаҕа сыһыаннаах бырайыак чэрчитинэн, биһиги улууспутугар балыыһа комплексын иккис уочарата 2028 сылга тутуута түмүктэниэҕэ.
«Дьиэ кэргэн» национальнай бырайыак үлэтин саҕалаата. Бу саҥа бырайыак «Дьиэ кэргэттэри өйөөһүн», «Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн», «Ийэ буолууну, оҕо аймаҕы көмүскээһин», «Аҕам саастаах көлүөнэ», «Дьиэ кэргэн сыаннастара уонна култуура инфраструктурата» диэн хайысхалардаах. Ол эбэтэр, урукку «Демография» национальнай бырайыак үлэтин кэҥэтэр сыаллаах. Саха сиригэр бу хайысхаларынан үлэ күүскэ барара былааннанар. Оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ, аҕам саастаах дьоҥҥо элбэх көмө оҥоһуллар. Көмө миэрэлэрэ сылтан сыл элбээн, кэҥээн иһэллэр. Холобур, 2025 сылтан төрдүс уонна онтон кэлэр оҕо төрөөтөҕүнэ, «Дьиэ кэргэн» өрөспүүбүлүкэтээҕи хапытаал бэриллэр буолла.
Төрөөһүн көрдөрүүтүн уонна төрүүр дьахтар, саҥа оҕо доруобуйата чөл буоларыгар үгүс үлэ барыаҕа. Саха сирэ Уһук Илиҥҥэ төрөөһүн таһымынан бастакы миэстэҕэ турар, оттон Арассыыйаҕа уон бастыҥ иһигэр киирэр. 2023 сыллаахха Саха сирин олохтооҕун ахсаана биир мөлүйүөҥҥэ тиийбитэ. Нэһилиэнньэ ахсаана элбээн иһэрэ сайдыыга биир улахан хардыы буолар.
Манна холобурдаан эттэххэ, улуус баһылыгын ааспыт сыллааҕы отчуотуттан ылан көрдөххө, тохсунньу-ахсынньы ыйдарга улууска 220 оҕо төрөөбүт. Оттон ГТАС иһитиннэрэринэн, быйыл 3 ыйга бу тэрилтэҕэ саҥа төрөөбүт 50 оҕо регистрацияламмыт. «Уһун үйэлэниигэ сүрүнэ доруобуйабыт» диэн санаанан салайтаран үгүс киһи бэйэтэ түмсүү тэринэн, эти-сиини чэбдигирдэллэр, тустаах, идэлээх дьон кинилэри түмэн элбэх бэсиэдэлэри ааҕаллар, доруобуйарын көрөллөр, маастар-кылаастары ыыталлар.
«Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ» диэн национальнай бырайыак оннугар «Олох инфраструктурата» диэн саҥа национальнай бырайыак бу сылтан үлэтин саҕалыыр. Бу саҥа бырайыак сүрүн сыала-соруга дьиэни-уоту, хомунаалынай ситими, тырааныспары саҥардыы, куораттары уонна бөһүөлэктэри тупсарыы буолар.
Ааспыт сылларга «Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ» национальнай бырайыак «Аварийнай туруктаах дьиэттэн дьону көһөрүү» федеральнай бырагырааматынан элбэх ыал саҥа дьиэҕэ көстө. Бу аҕыйах сыл иһигэр улууспут киинэ биллэ тубуста, биэстии мэндиэмэннээх дьиэлэр дьэндэстилэр. Нэһилиэктэргэ хастыы да кыбартыыралаах дьиэлэр тутуллан, дьон үлэлиир, олорор усулуобуйата тубуста. Бу сотору кэминэн Сунтаарга эмиэ биир биэс мэндиэмэннээх дьиэ үлэҕэ киирээри турар. Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрөргө билиҥҥи бырагыраама ситэриллэн саҥа бырагыраама кэҥиэҕэ. Саҥа бырагыраамаҕа 2017 с. тохсунньу 1 күнүттэн 2022 с. тохсунньу 1 күнүгэр диэри саахалланар туруктаах дьиэлэр киириэхтэрэ диэн Ил Түмэҥҥэ 2019-2025 сс. хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраама хайдах туолан иһэрин, дьиэ-уот кодексатыгар, федеральнай сокуоҥҥа саҥа киириэхтээх уларыйыылар туһунан бырабыыталыстыба чааһыгар Ил Түмэн тутууга, дьиэ-уот, хомунаалынай хаһаайыстыба уонна энэргиэтикэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Корякин иһитиннэрбитэ.
Саҥа бырайыак чэрчитинэн биһиэхэ тупсарыы, сайдыы салгыы барыаҕа.
Яина ВЛАСЬЕВА