Бүгүн Сунтаарбыт биир киэн туттар ыччата Ньургун Григорьев- «ГРИГ» сырдык олоҕун, умнуллубат түгэннэрин, ийэ истиҥ кэпсээнин сурукка тиһэргэ сананным.
Эдэркээн саллаат өлөр өлүүттэн куттаммакка, дойдутун көмүскүүр туһугар бигэ санаатын халбаҥнаппакка байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан сылдьыбыта…
Оҕо саас
Лилия, Николай Григорьевтар дьиэ кэргэҥҥэ Уһун Күөлгэ 2000 сыл ахсынньы 7 күнүгэр уол оҕо күн сирин көрбүтэ. Киниэхэ Ньургун – бастыҥ, чулуу диэн суолталаах ааты иҥэрбиттэрэ. Соторунан дьиэ кэргэн Туойдаахха көһөн олорбуттара. Онно уолчаан олус сөбүлээн уһуйааҥҥа, онтон маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбитэ. Эбээ, эһээ тапталыгар бигэнэн сахалыы сайаҕас, сиэрдээх майгылаах буоларга такайыллыбыта. Кыһалҕалаахха, кыаммакка көмө-тирэх буоларга иитиллибитэ. Төрөппүттэрэ кинини үлэҕэ сыһыаран, олоххо бэлэмнээх, бэйэтин суолун солонон сылдьар киһи буола улаатарыгар кыһаллыбыттара. Атын да оҕолорун оннук ииппиттэр.
Биир сайыҥҥы ылааҥы күн Ньургун кылааһынан айылҕаҕа походтуу бараары тэриммиттэр. Барар күннэригэр оҕолор күө-дьаа буолан бары оскуолаларыгар мустубуттар. Ньургун эрэ кэлэ илигин кылаастарыгар олорон кэтэспиттэр. Арай учуутала түннүгүнэн көрбүтэ – Ньургун ыксаан аҕай буут быстарынан сүүрэн иһэр эбит. Бурулуччу буспут уолчаан сүүрэн киирээт: «Эбээм бэрэскитэ буһарын күүтэн хойутаан кэллим» диэбит. Кылаас иһэ сип-сибиэһэй бэрэски сытынан туолбутун учуутала бу бардыы үөрэ кэпсиир эбит.
Кэлин Сунтаарга көһөн киирэн 3-с №-дээх оскуолаҕа үөрэммитэ. Оҕо эрдэҕиттэн барыга бары олус көхтөөх, көрдөөх-нардаах уолчаан инники күөҥҥэ сылдьара. Оскуолатын бүтэрэр сылыгар «Мин эһиэхэ сюрприз бэлэмнии сылдьабын», – диэн эппитэ. Ол кини оскуолатын бүтэрэр бырааһынньыгар ырыа үөрэтэн ыллаабытын бары да сөҕө, махтайа истибиттэрэ.
Үтүө санаа кынаттааҕа
«Үтүө киһи үтүөтэ үс үйэ сүппэт» диэн дьон-аймах сиэрин-майгытын туһунан дириҥ ис хоһоонноох кылгастык уонна бэргэнник хоһуйан этиллибит өс хоһооно суруйуубар оруннаах.
Ньургун үрдүкү кылааска үөрэнэ сырыттаҕына, кыһын оскуолатыттан кэлээт: «Мин сотору кэлиэм» диэт таһырдьа ыстаммыт. Син өр буолаат уолчаан кэлбит. Ийэтэ сураспытыгар: «Ыаллыы олорор Балааһа буочукатыгар уу кутуллан турара тоҥон хаалыа диэн ону дьиэлэригэр таһан биэрдим», – диэн хоруйдаабыт. Ити курдук кини тус баҕатынан, көрө сылдьан хайдах да түгэҥҥэ кыаммакка көмө буолар үтүө санаалааҕа. Балааһа ону хойукка диэри олус истиҥник саныыра эбитэ үһү.
Ону тэҥэ Ньургун бииргэ алтыһан сылдьыбыт уолугар ыарахан түгэҥҥэ түбэспитигэр күн сырдыгын кэриэтэ буолбута. Ол курдук, кини мунаахсыйбыт, муунтуйбут, санааҕа ылларбыт уолга сүбэ-ама буолан, көнө суолга үктэнэригэр тирэх буолбута. Успуорт саалатыгар илдьэ сылдьан бииргэ эрчиллэллэрэ. Эти-сиини чэбдигирдии уйулҕаҕа олус туһалааҕын, санаа сааһыланарга күүстээх дьайыылааҕа көмөлөстөҕө.
Байыаннай буолар ыра санаа
Хас биирдии кыра уолчаан байыаннай буолар ыра санаалаах, ол эрэн бу баҕа санаа Ньургуҥҥа күүстээхтик иҥпитэ. Оскуоланы бүтэрээт, бэбиэскэ тутан саамай дьолломмут кини этэ. Читаҕа танкист наводчигынан сулуспалаабыта. Биэс ый буолан баран, үс сыллаах хантараакка илии баттаабыт. Хос эһэтин Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕын младшай сержант, снайпер Иосиф Түүлээхэби батан, сыал ытааһыныгар кыраҕы харахтааҕын таба көрөн снайперскай чааска көһөрбүттэр.
Байыаннай дьайыы саҕаланаатын кытта бастакынан уот холорук кыргыһыыга старшай снайперынан анаммыт. 70-ча саллааттан суос-соҕотох саха уола атын араас омуктары кытта эн-мин дэһэн сылдьыбыт. Кинилэр сорудахха баралларыгар уонна мэлдьи үс буолан сөбүлээн, алтыһан сылдьар истиҥ доҕоттордоммут. Доҕордуу уолаттартан Ньургун бастакынан күн сириттэн күрэммит. Оттон биир доҕоро ааспыт сыл ахсынньытыгар суох буолбутун туһунан үһүс доҕоро соҕотох хааллым диэн дьонугар кэпсээхтээбит.
Бииргэ сулууспалаабыт уолаттара, хамандьыыра Ньургуну хорсунун, харса суоҕун, ханнык баҕарар бойобуой сорудаҕы чопчу толорорун, бигэ эрэллээх саллаат этэ диэн истиҥник саныыллар. Буойун, младшай сержант Ньургун Григорьев «Хорсунун иһин», «Ураты хорсун быһыы» мэтээллэр уонна «Эр санаа» уордьанынан наҕараадаламмыта.
Буойун аатын үйэтитэр сыаллаах үөрэммит оскуолата Сунтаар 3№-дээх уонна успуорт оскуолаларын, Ньургун төрөппүттэрин көҕүлээһининэн сыл аайы ытыы күрэҕэ ыытыллар.
Алта күн иннинэ…
Ыраах байыаннай дьайыыга сылдьар оҕолоох төрөппүт төһөлөөх санааҕа-онооҕо ылларан аһыыр аһа ас буолбакка, утуйар уута уу буолбакка долгуйара буолаахтыай. Ийэ киһиэхэ төрөппүт оҕото мэлдьи кыра оҕо кэриэтэ буоллаҕа. Хайдах таҥнан-саптан, аһаан-сиэн сылдьарын… о.д.а. саныыра үгүс. Күүтүүлээх төлөпүөн тыаһа ньиргийэн оҕото сибээскэ таҕыстаҕына сүрэҕэ дьолунан туолар.
Атырдьах ыйын 10 күнүгэр Ньургун сибээскэ тахсыбыт. Кэпсэтиигэ ийэтигэр атын сиргэ сорудахха баран эрэрин туһунан эппит. Ийэ сүрэҕэ барахсан таайбыттыы ити сиргэ барарын утарбыта. Ол эрэн уола: «Ийээ, мин бу сорудахха сылдьан баран бүтэн, букатыннаахтык дойдубар тиийиэм» диэбит. Оннук диэни истэн ийэ оҕом сотору кэлиэ диэн санаанан сөбүлэспит. Бу кэпсэтиигэ уонна кини аҕатыгар баҕарар массыынатын ылынарыгар харчы ыытан эрэрин уонна хаартыскалаан ыыталларын туһунан эппит. Харчыны тутаат, аҕата массыыналанан оҕобут кэлэригэр тиийэн көрсүөхпүт диэн олус да үөрбүттэрэ. Дьокуускайтан массыынатын ылан хаартыскаҕа түһэрэн ыыппыта бассаап нөҥүө тиийбэтэх…
Атырдьах ыйын 16 күнүгэр Берестовое диэн бөһүөлэк таһыгар суох буолбутун туһунан ыар сурах кэлбит.
Түүлбэр кэлэн илэ сыллаабыта…
Төрөппүт сүрэҕэ сэрэйэр ураты күүстээх. Оҕону кытта быстыспат ыкса ситимнээх дииллэрэ кырдьык.
«Аҕабыт сарсыарда эрдэ 4-5 ч. үлэлии барар үлэлээҕэ. Уум быыһынан иһиттэхпинэ аҕабыт турар тыаһа иһилиннэ. Көрүдүөр уота умайан турара, үлэтигэр бараары дьиэттэн таҕыста. Утуйа түһүөм, чаһы эрдэ диэн нуктаатым. Эмискэ дьиэ тас аана тыаһаата. Ким эрэ сыбдьыйан хааман иһэр тыаһын иһиттим. Кэргэним тугун эрэ умнан хос киирдэ дии санаатым. Хос аана “сыык” гына тыаһаан аһылынна. Аахайбакка утуйа сыттым. Онтон ороҥҥо ким эрэ чугаһаата, ону хараҕым кырыытынан барбах көрдүм. Арай оҕом сонноох бэргэһэтин илиитигэр тутан турар курдук уонна «Ньиэ чукурук, ийээ» – диэтэ. Итинник диэн тылы мэлдьи таптаан туттар этэ. Итинник диэт, үс төгүл тыбыс-тымныы иэдэһинэн даҕайан илэ сыллаан ылла. Тураары гыммыппар «чаһы эрдэ, утуйа түс, мин эйигин ахтан көрөөрү кэллим, мин баран иһэбин ээ» диэтэ. Ити курдук түүлбэр дуу, илэ дуу оҕом барахсан кэлэн барбыта. Олоҕу салгыы олорорго аттыбытыгар сиэннэрбит бааллара төһүү буолар, санаабытыгар санаа эбэр. Оҕобут олорботох олоҕун кинилэр салгыахтара диэн итэҕэйэбит. Өйбүтүгэр, сүрэхпитигэр Ньургуммут өрүү тыыннаах», – диэн ийэтэ кэпсэтиибит түмүгэр этэр.
Билигин Ньургун бииргэ төрөөбүт убайа Николай баҕа өттүнэн штурмовигынан байыаннай дьайыыга сылдьар. Соторутааҕыта уоппускаҕа кэлэн барбыта. Ийэ, аҕа сүрэхтэрэ улахан уолларын туһугар долгуйаллар, этэҥҥэ сылдьарыгар баҕараллар.
Алена ИВАНОВА