Быйыл Арассыыйаҕа – Педагог уонна Аҕа сүбэһит, өрөспүүбүлүкэбитигэр – Үлэ, онтон улууспутугар Төрөөбүт төрүт тыл сыллларынан биллэриллэн, Күндэйэ нэһилиэгэ эмиэ бу тула былааннаахтык үлэлээн сылын түмүктээн эрэр. Баһылыкпыт Иван Константинов нэһилиэк олохтоохторугар биир сыллаах үлэтин уонна инники соруктарын сиһилии кэпсээтэ. Нэһилиэкпит үөрэнэ сылдьар устудьуоннарын уонна манна пропискалаах ыччатын холбоон 828 киһи баар эбит, ол иһигэр 185 – биэнсийэлээх, 4 — тыыл бэтэрээнэ, 92 — үлэ бэтэрээнэ. Быйыл 10 оҕо күн сирин көрбүт буоллаҕына, 9 киһибит олохтон туораабыт. Анал байыаннай дьайыыга 4 киһи сылдьар, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр кэмиттэн кэмигэр көмө оҥоһуллар.
Баһаартан сэрэхтээх буолууга, сыбаалканы чөкөтүү күттэрии уонна ыраастааһын үлэтэ кэмигэр барар. Быйыл сайыҥҥы уу ситимэ тардыллан бөһүөлэк улахан аҥаарын хабан дьон сайын абыранна. Бу үлэ салгыы барыахтаах. Уулуссабытыгар кумах, гравий кутан элбэх үлэ барбытын билэбит.
Саҥа уһуйаан таас дьиэтэ үлэҕэ киирэн 50 оҕо үөрэ-көтө сылдьар. Б.Н. Егоров аатынан Күндэйэ орто оскуолатыгар быйылгы үөрэх дьылыгар 129 оҕо үөрэнэр. Күһүн 14 оҕо маҥнайгы кылааска киирбитэ. Биһиэхэ быйыл оскуола дириэктэринэн Вячеслав Федоров ананна, уруккуттан да улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ араас хайысханан таһаарыылаахтык, ситиһиилээхтик үлэлиир кэлэктииби үрдүк таһымҥа тутуо диэн эрэнэбит. Ол курдук, нэһилиэк бары тэрилтэлэрэ бу сылы бэйэлэрин күүрээннээх үлэлэринэн үтүө кылааттарын киллэрэ олороллоро олус кэрэхсэнэр. Атыы-эргиэн 6 маҕаһыына нэһилиэнньэни толору хааччыйан олорор.
Тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанан олорор нэһилиэк буолабыт. Онон бу эйгэҕэ былааннаах үлэ күүскэ барар. Быйыл от былаана – 2500 т этэ, ону аһара толордубут. Сүөһүбүт ахсаана 1269 төбө, ол иһигэр 498 ыанар ынах, 46 бургунас кыстыкка этэҥҥэ киирдилэр. Сылгыбыт уопсай ахсаана — 586 төбө, 364 — биэ. “Сырдык аартык” кэпэрэтиип уопсай хотонугар 270 төбө, ол иһигэр 140 ыанар ынах. Сайын 6 сайылыкка күргүөмнээхтик көһөн тахсан үрүҥ илгэни үрүйэлии сүүрдэллэр. Быйыл кэпэрэтиип бэйэтин күүһүнэн 50 миэстэлээх субай сүөһүгэ анаан хотон тутан киллэрдэ. Сыл аайы бэйэтин күүһүнэн уотурба аҕалан хааччыйар, онно кэлэр ороскуотун 300 тыһ. солк. уйуннубут. Агростартап гранын ааспыт сылга ылбыт ИП Егор Максимов 50 миэстэлээх хотон тутан үлэҕэ киллэрдэ. Бу соторутааҕыта аалай лиэнтэнэн үөрүүлээхтик аһыы буолла. Быйыл бу бырагыраамаҕа кыттан Клавдия Егоровна ааһан гран ылан, бырайыагын эмиэ олоххо киллэрэ сылдьар. Бу тыа сиригэр саҥа тэринэр дьоҥҥо улахан көмө, өйөбүл. Бурдук үүнүүтүгэр Н.А.Иванов быйылгы сылга кормопроизводства бырагыраамаҕа киирэн саҥа, МТЗ-82 тыраахтыр, илдьиритэр сиэйэлкэ ылынна, үүнүүтэ үчүгэй.
Үүт былаана 860 туонна буоллаҕына 11 ый түмүгүнэн 830 туонна тутуллан былаан туолуо диэн бүк эрэнэбит. “Тускул” үүтү-эти астыыр тэрилтэбит, дириэктэр Сергей Еремеев тэриллибитэ 10 сылынан дьаарбаҥкалаан өрөгөйдөөхтүк бүтүн нэһилиэгинэн бэлиэтээн аастыбыт. «Тускуллар» оҥорор арыылара, хайахтара, үүттэрэ, суораттара уо.д.а. ханна баҕарар былдьаһыгынан барар. Инникитин өссө саҥа сүүрээни киллэрэн, технологиятын тупсаран, саҥа астыыр оборудование ылынан үлэлэрин кэҥэтиэхтэрэ, тупсарыахтара.
«Нэһилиэккэ инники сорук, былаан элбэх, биир сиргэ турбакка, сайдыы иннин диэки барар. Ол курдук, араас бырагыраамаҕа киирсэн үлэ барар. Үүнэр сылга тыа сирин кэлим сайыннарыыга уулуссалар уоттара саҥардан тардыллыахтаах. Манна тимир остуолбалар, күүстээх лаампалар кэлиэхтэрэ, паарка, сынньалаҥ киинэ кыралаан саҥардыллыахтара. Граннарга кыайан, 3 сиртэн үбүлэнэн “Эрэл” түөлбэ уонна оҕо саадын территориятын мастарын күрүөлүүргэ үлэ барыаҕа. Ил Түмэн уонна улуус мунньаҕын быыбардарыгар көхтөөхтүк кыттан үчүгэй көрдөрүүнү ситиһэн 750 тыһ. солкуобай субсидия ыллыбыт.
Биир дойдулаахпыт, Арассыыйа Дьоруойа Филипп Евсеевтиин сүбэлэһэн, нэһилиэкпитигэр успуорт саалатын тутууга Ил Дархан Айсен Николаевка сурук киллэрбиппит. Онтубут Ил Дархан сорудаҕар киирэн киирэн, Ил Түмэҥҥэ кэлэр сыл бүддьүөтүгэр 10 мөл.солк. көрүлүннэ» диэн баһылыкпыт Иван Константинов отчуотун дохсун ытыс тыаһынан түмүктээтэ. Олохтоохтор бары да үлэни биһирииллэрин биллэрдилэр.
Феврония НИКОЛАЕВА