2025 сыл үүнэ оҕуста. Ити аата Сэбиэскэй сойуус бырааттыы норуоттара иккис Аан дойду сэриитигэр фашистскай Германияны урусхаллаабыт сүҥкэннээхэй бэлиэ кэммит — Улуу Кыайыы 80 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир сааспыт чугаһаан иһэр. 80 сыл устата үс-түөрт көлүөнэ солбуйсан ааста. Ол тухары сэбиэскэй кэм, билиҥҥи Арассыыйа да дьоно бу кыайыы фронт уонна тыыл холбоһуктаах күүстэринэн Ийэ дойду иһин күүстээх патриотическай санаанан салайтаран элбэх сиэртибэлээх ситиһиллибитин хаһан да умнубаппыт…
Ол эрэн, хомойуох иһин, историяны токурутан көрдөрүү, халы-мааргы тыллаһыы, сэбиэскэй нэһилиэстибэ өйдөбүнньүктэрин сорох дойдуларга урусхаллааһын холобурдарын билэ-көрө олоробут. Украинаҕа АБДЬ үһүс сылын салҕанан бара турар… Эрэнэбит Кыайыы биһиэнэ буолуо!
Маннык кэмҥэ кырдьыктаах историяны билии, патриоттуу тыыҥҥа иитии дириҥ суолтатын өйдүүбүт. Ол да иһин оҕолорго, ыччакка анаан кылаас чаастара, араас темаларга библиотечнай уруоктар, көрсүһүүлэр, биктэриинэлэр, киинэлэри көрүү, тыйаатырдарга сылдьыы, айымньылары ырытыһыы тиһигин быспакка ыытылла тураллар. Саҥа сүүрээн быһыытынан улууспут бибилэтиэкэтэ «ЗАПИШИ СВОЕГО ДЕДА — БЕССМЕРТНЫЙ ПОЛК СУНТАРСКОГО УЛУСА» көҕүлээһини биллэрдэ. Ол ис хоһооно: «…Если вашего родственника нет в базе данных или нашли дополнительные сведения … просим обратиться к специалистам своей библиотеки …» диэн.
Манан сибээстээн, мин Кыайыы 75 сылыгар тутуллан бүтэн, үлэтин саҕалаабыт “ПАТРИОТ” парк туһунан сырдата түһүөм. Ити сүрдээх дириҥ ис хоһоонноох парк Москва куорат Одинцовскай оройуонугар Минскэй шоссе 55 километрыгар тутуллубут элбэх эбийиэктэрдээх сүүнэ комплекс буолар. Онтон баара-суоҕа «Музейно-храмовый комплекс Вооруженных Сил Российской Федерации» диэн 1418 хардыы (сэрии буолбут күнүн ахсаанынан) интерактивнай музейнай былаһааккалардаах 34 мөлүйүөнтэн тахса сэрии кыттыылаахтарын туһунан информация тиһиллибит саалаларын кэрийдибит. Бу да мусуойу кэрийэргэ бүтүн күн сылдьыахха сөп. Саала аайы турар компьютердарга чугаһаан туһааннаах киһиҥ аатын суруйаҕын, төрөөбүт күнүн-дьылын да ыйыаххын сөп. Ол суруйбуппар истиэнэҕэ турар хаартыскалар ортолоруттан мин кэргэним Алексей аҕатын аата ПЕТРОВ ДМИТРИЙ КУЗЬМИЧ Сунтаар Куокунутун сэрии кыттыылааҕын улахан мэтириэтэ көстө түстэ. Аллараа өттүгэр «вечный огонь» уонна «чүмэчи» ойуулар умайдылар. Мэтириэт ойоҕоһугар: годы жизни 1922-1987; звание — рядовой; награды — “Орден Красной Звезды”, медаль “За боевые заслуги”, медаль “За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.»; даты службы — 06.00.1942 — ити курдук суруллан тураллар. Мин эрэ буолуо дуо, дьоно эмиэ ити уордьан туһунан билбэттэр, ханна да суруллубатах этэ. Сонно туран телефонунан хаартыскаҕа түһэрэн дьонугар ыыта оҕустум уонна: «Маннык уордьаннааҕын билэр этигит дуо?» — диэн ыйыттым. “Суох, кэпсээбэт этэ”, — диэн буолла. Манна ыйыллыбыт бэлиэтээһиннэр бары Киин байыаннай архыып докумуонугар тирэҕирэн оҥоһуллубуттара чуолкай. Ол будулҕан сэрии, кырыктаах атаака кэмигэр ыараханнык бааһыран ханнык госпитальга тиийбиттэргэ ким тута баттаһа наҕараада туттара кэлиэй?! Оттон ону баччалаах уһун кэм ааспытын кэннэ биллэхпит ити. Дмитрий Кузьмич Петров оҕолоро, ыччаттара-сиэннэрэ элбэхтэр, кинилэр билэллэрэ, салгыы саҥа көлүөнэҕэ тиэрдэллэрэ, киэн тутта кэпсииллэрэ наада.
Бу «Патриот» пааркаҕа биһиги хас да буолан сэрии кыттыылааҕа аймахтардаах дьон 2022 сыл күһүнүгэр «Бэс Чагда» санаторийтан тиийэ сылдьыбыппыт. Манна сынньана тиийэр саха дьонугар Москва куораттан хомунан тиийэрдээҕэр ити санаторийтан тиийэргэ бу паарка ордук чугаһын бэлиэтээн этэбин. Таксинан, автобуһунан, биитэр тимир суолунан добуолун түргэнник айаннаан тиийэҕин. Онно сылдьан, бэл, сураҕа суох сүппүт дьоннорун булар түгэннэрэ баарын кэпсииллэр. Истиэнэҕэ сорох дьон хаартыската суох ааттара эрэ суруллан тураллар, ол иһигэр сахалар, ону аймахтара илдьэн биэрэллэрин үөрүүнэн туталлар эбит.
Бу кэпсии олорорум, «дополнительные сведения» диэҥҥэ киирэр кыахтаах, улууспут бибилэтиэкэтин көҕүлээһинигэр махтанан, Албан аат ааттаныахтаах диэн туран кытынным.
Татьяна БОЖЕДОНОВА, Арассыыйа үөрэҕириитин туйгуна, СӨ үөрэҕириитин бочуоттаах бэтэрээнэ, Сунтаар сэлиэнньэтин бочуоттаах гражданина